- Kryzys humanitarny na granicy polsko-białoruskiej jest tragedią dla osób uchodźczych, ale też dla społeczności Podlasia. Zapanowało poczucie bezkarności służb tam działających, a w konsekwencji bezprawie. Mierzenie do aktywistów z długiej broni. Wypychanie bezbronnych i poranionych ludzi za granicę w ręce oprawców. A przecież żaden mur nie zatrzyma ludzi, jeśli to, co się dzieje po jego drugiej stronie jest jeszcze gorsze.
- Wypracowując koncepcję asystenta rodziny uchodźczej, którą przedstawimy RPO, zgadzamy się, że ma on/ona sprawić, że rodzina będzie w stanie funkcjonować sama. Wspierać, ale nie wyręczać.
- Wyjazd Ukraińców na czas do 30 dni w okresie letnim doprowadził do utraty statusu UKR w systemie. Jeśli Ukrainka dowie się o tym w Polsce, może sprawę wyjaśnić na miejscu i odnowić w urzędzie status. Jednak wiele Ukrainek wyjechało już z Polski, a teraz otrzymują pisma z ZUS-u z żądaniem zwrotu pieniędzy.
Ostatnie wydarzenia
8 marca odbyło się spotkanie z zastępcą RPO, Valerim Vachevem. Tym razem uczestniczyły w nim przedstawicielki Zespołu Praw Kobiet. Tematy ważne dla zespołu, o którym mówiły Anna Duniewicz, Dominika Chabin-Pactwa i Katarzyna Król, to zniesienie zakazu pracy zarobkowej dla osób na świadczeniach opiekuńczych, dostępność gabinetów ginekologicznych dla kobiet z niepełnosprawnościami, w tym ruchowymi i komfortki w obiektach użyteczności publicznej.
Relacja ze spotkania: https://naszrzecznik.pl/spotkanie-zespolu-praw-kobiet-z-zrpo-valerim-vachevem-8-marca-2023/
15 marca odbyło się świetne szkolenie pt. „Społeczne i psychologiczne aspekty zaginięć. Doświadczenia Fundacji ITAKA” dla pracowników/czek infolinii pomocowych i organizacji z Koalicji Infolinii. Poprowadziła je Agata Nowacka, psycholożka i koordynatorka Zespołu Poszukiwań i identyfikacji Fundacji ITAKA.
20 marca odbyło się spotkanie delegacji Inicjatywy „Nasz Rzecznik” z przedstawicielami Rzecznika Praw Pacjenta w Biurze RPP.
Nadchodzące wydarzenia
22 marca – II tura szkolenia dla samorzeczników/czek w spektrum autyzmu pt. „Jak zgłaszać sprawy RPO”, które poprowadzą ekspertki Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.
31 marca – spotkanie „Samorzecznicy u Rzecznika” – Rzecznika Praw Obywatelskich z samorzeczni(cz)kami w spektrum autyzmu w przededniu kampanii „Stop przemocy!”, którą współorganizujemy jako Inicjatywa.
Na 22 maja planowane jest szkolenie „Jak zgłaszać sprawy RPO” dla Koalicji Infolinii i organizacji „naszrzecznikowych.”
12 i 13 czerwca – stacjonarne spotkanie w Warszawie Inicjatywy „Nasz Rzecznik” oraz OFOP.
Ostatnio podjęte interwencje i wystąpienia RPO w odpowiedzi na postulaty i sprawy zgłaszane przez Inicjatywę „Nasz Rzecznik”:
- RPO interweniował w sprawi braku świadczeń i urlopów dla rodziców dziecka martwo urodzonego, którego płci nie da się ustalić. To jeden z problemów, które poruszaliśmy m.in. 2 grudnia 2022 r. na spotkaniu Zespołu Praw Kobiet i Zespołu Praw Opiekunek/ów.
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-brak-swiadczen-rodzice-dziecka-martwo-urodzonego-sejm
- Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do organów 24 gmin i 12 powiatów, w których w 2019 i 2020 r. przyjęto – nadal obowiązujące – uchwały „anty-LGBT”. Wnosi o podjęcie działań w celu ich uchylenia.
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-uchwaly-anty-lgbt-samorzady-odpowiedzi-kolejne
- W lesie przy granicy, w pobliżu Hajnówki znaleziono ciało młodej kobiety. Miało też dojść do pushbacków. W ramach prowadzonego postępowania RPO zwrócił się o pilne wyjaśnienia do Straży Granicznej i Policji.
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-interwencja-sg-policja-smierc-kobiety-w-lesie-granica
- RPO napisał do resortu finansów w sprawie obniżenia VAT-u na kubeczki menstruacyjne. Ministerstwo Finansów analizuje sprawę. Cieszy szybka interwencja RPO.
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-kubeczki-menstruacyjne-vat-mf-odpowiedz
- Biuro RPO podjęło działania wyjaśniające w sprawie dyskryminacji pracujących opiekunów OzN przez OPS.
- 10 marca na stronach RPO został opublikowany apel Rzecznika Praw Obywatelskich o jak najszybsze zrealizowanie unijnych dyrektyw dotyczących tzw. work-life balance.
Postulaty w sprawie dyrektywy work-life balance przekazała RPO aktywna w Zespole Praw Kobiet Fundacja Rodzic w mieście.
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rownowaga-miedzy-praca-zyciem-prywatnym-wideo
- Interwencja pełnomocniczki Moniki Wiszyńskiej z Biura RPO ws. dziecka w spektrum autyzmu odebranego matce (aktywistce) i umieszczonego w domu dziecka
- Interwencja RPO w odpowiedzi na postulaty Zespołu Praw Uchodźców/czyń dotyczące błędnego pozbawiania uchodźców/czyń z Ukrainy statusu uprawniającego do opieki medycznej i pomocy. Więcej na:
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-pelnomocnik-uchodzcy-ukraina-status-ukr-utrata-wyjazd
Problem błędnej utraty przez uchodźców wojennych statusu UKR i wynikających z tego komplikacji zgłaszały RPO członkinie Zespołu Praw Uchodźców/czyń Inicjatywy „Nasz Rzecznik”: Olena Dekhtiar (CPK Warszawa), Natalia Boyko (Platforma TalkToLoop) oraz koordynatorka Zespołu, Eliza Gaust (Stowarzyszenie Hakoach)
Nagroda RPO im. Pawła Włodkowica dla dwóch małżeństw pomagających uchodźcom
https://naszrzecznik.pl/nagroda-rpo-im-pawla-wlodkowica-dla-dwoch-malzenstw-pomagajacych-uchodzcom/
Laureatami nagrody zostały małżeństwa: Maria i Wojciech Radwańscy, którzy koordynują Punkt Interwencji Kryzysowej w Gródku, udzielający pomocy humanitarnej migrantom i uchodźcom przekraczającym polsko-białoruską granicę oraz Mirosława i Zbigniew Warzecha z Chrzanowa, którzy przekształcili swój klub fitness w schronienie dla kilkudziesięciu uchodźców wojennych z Ukrainy.
Sprawy bieżące
Jako pierwsza głos zabrała Natalia Boyko (Platforma Talk to Loop) z Rzeszowa, która opowiedziała o tym, co aktualnie dzieje się na wschodniej granicy Polski. – Pojawiają się informacje, że na granicy nie działają już organizacje pomocowe. Mają wznowić działalność, jeśli nasilą się próby przekraczania granicy. Na Podkarpaciu bardzo dużo osób opuściło ośrodki uchodźcze. Powodem jest to, że wszedł obowiązek uiszczania opłat za pobyt. Różne samorządy różnie radzą sobie z tym problemem. Np. w Lublinie, w miejscu wspólnego zamieszkania jest tylko 60 osób. Reszta jest rozlokowana w mieście. Bardzo dobrze zorganizowano w tym mieście pomoc. Jednak samorządy nie zawsze mają dobrą współpracę z organizacjami, zrzucają zadania i odpowiedzialność na NGO-sy.
Olena Dekhtiar z CPK mówiła o tym, że nadal nie ma jasnej procedury, jak można podróżować z dziećmi do 13 roku życia. Wyjazd Ukraińców na czas do 30 dni w okresie letnim doprowadził do utraty statusu UKR w systemie. Jeśli Ukrainka dowie się o tym w Polsce, może sprawę wyjaśnić na miejscu i odnowić w urzędzie status. Jednak wiele Ukrainek wyjechało już z Polski. Obecnie otrzymują pisma z ZUS-u z żądaniem zwrotu pieniędzy. Przebywając w Ukrainie nie ma możliwości odnowienia statusu UKR. – Otrzymuję dużo tego typu zgłoszeń. Sprawa nie jest rozwiązana, a ja proponuję tym osobom pisanie odwołań.
Natalia Gebert z Fundacji Inicjatywa „Dom Otwarty” przedstawiła wstrząsający obraz tego, jak wygląda sytuacja na granicy polsko-białoruskiej. 37-38 ofiar po obu stronach granicy – o tylu wiemy, ale jest ich prawdopodobnie znacznie więcej. Kilkaset osób jest zaginionych. Wciąż docierają informacje o kolejnych. Straż Graniczna nie udziela informacji NGO-som. Informacje, jakie posiadamy w tej sprawie, otrzymujemy dzięki posłom i posłankom. Stale kolejne osoby są wypychane za granicę do Białorusi. Kiedy wypychamy kogoś na Białoruś, wpychamy go w ręce oprawców – tam się dzieją tortury. Główne kierunki, skąd próbują przybywać do nas uchodźcy to: Jemen, Irak, Afganistan, Syria, Kongo, Sudan, Etiopia, Erytrea. Kto ma siłę, przeskakuje mur. Reszta przedziera się przez lasy i bagna. Są to często osoby starsze, kobiety, ludzie chorzy. Nie sposób do tych ludzi dotrzeć. Okaleczeni ludzie są często przepychani przez granicę.
– Sporo osób jest w szpitalach. Szpital nie chroni jednak przed wywózką. Jeśli uda się w szpitalu kogoś przetrzymać przez kilka dni, można zdążyć pomóc takiej osobie prawnie. Lekarze mogą „się postawić” i są tacy, którzy to robią. Nasi wolontariusze mają dostęp do pacjentów. Trzeba pamiętać, że to samorządy dają pieniądze na utrzymane szpitali, więc szpitale nie chcą się narażać. – wyjaśniała Natalia Gebert.
Straż graniczna to największy pracodawca w tamtym regionie. Relacje z nią są trudne. Ludzie miejscowi mają dysonans poznawczy. „Straż graniczna nie może robić takich strasznych rzeczy, przecież ich znamy.” Na interwencje do lasu chodzi głównie napływowa ludność. Miejscowi noszą pomoc do lasu tak, żeby sąsiedzi nie widzieli. Ważne są lokalne uwarunkowania, jak reagują lokalne autorytety, bo podobną postawę przyjmuje reszta społeczności.
Kryzys jest tragiczny również dla miejscowej ludności i nie tylko z ekonomicznej perspektywy. Poziom bezprawia, jaki istniał, gdy obowiązywała strefa, nadal pozostał. To też koniec turystyki, bo obiecywane odszkodowania jeszcze się nie zmaterializowały.
W sklepie można spotkać wojskowych z długą bronią. Wszędzie wala się drut kolczasty. Możemy mówić o poczuciu bezkarności służb. Widać to po tym, jak traktują aktywistów, wolontariuszy, gdy mierzą do nich z długiej broni.
Bardzo brakuje na granicy dr Hanny Machińskiej. Kiedy w lesie pojawiała się „Machina”, prawo nagle zaczynało działać. Trzeba też stwierdzić, że jej następca, Wojciech Brzozowski, podejmuje wszystkie interwencje, przyjeżdża na granicę.
Podsumowaniem raportu z granicy z Białorusią jest stwierdzenie, że zakończenie tego kryzysu jest w gestii rządzących. Natalia Gebert przekazała nam też listę postulatów:
1) podjęcie działań zmierzających do przeciwdziałania kolejnym śmierciom i zaginięciom na pograniczu;
2) zaprzestanie bezprawnych wywózek, stanowiących nie tylko pogwałcenie prawa polskiego, międzynarodowego i unijnego, ale także bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia osób migrujących;
3) zapewnienie zgodności prawa polskiego ze standardem konstytucyjnym, międzynarodowym i unijnym, w szczególności: uchylenie przepisów Rozporządzenia MSWiA z sierpnia 2021 r. wprowadzających możliwość zawrócenia cudzoziemca do linii granicy państwowej oraz przepisów dotyczących wydawania postanowień o opuszczeniu terytorium RP wprowadzonych nowelizacją ustawy o cudzoziemcach w październiku 2021 r., a także odwrócenie zmian naruszających prawa migrantów i migrantek, wprowadzanych przez projekt nowelizacji ustawy o cudzoziemcach z 26 stycznia 2022 r.;
4) stworzenie godnych i bezpiecznych warunków do zgodnego z prawem ubiegania się o ochronę międzynarodową na granicy polsko-białoruskiej, także poza przejściami
Na koniec zgodziłyśmy się co do tego, że w Polsce brak jest polityki migracyjnej. Zastanawiałyśmy się nad tym, czy RPO mógłby zainicjować tworzenie tej polityki.
Asystent rodziny uchodźczej
Wróciłyśmy do koncepcji asystenta rodziny uchodźczej zaproponowanej wcześniej przez Zofię Wojciechowską z Instytutu Zdrowia i Hortiterapii w Mrągowie. Chodzi o stworzenie funkcji osoby zaufania, będącej jednocześnie łącznikiem między administracją i otoczeniem społecznym. Chcemy dopracować i przesłać do Biura RPO koncepcję funkcjonowania takiej asystentury.
Natalia Gebert zwróciła uwagę na pułapki wyręczania osób uchodźczych. Chodzi o to, by asystent, udzielając wsparcia, jednocześnie nie wprowadzał w zależność zamiast pomagać w usamodzielnianiu. – Rozbieżność kulturowa w przypadku Ukraińców jest niewielka. Im dalszy kraj, tym różnice większe. Inaczej postrzegany jest asystent fundacji, a inaczej asystent zatrudniony przez np. MOPS. Pracownicy urzędów nie są otwarci na komunikację. Istotne są więc szkolenia międzykulturowe. Tego bardzo brakuje w urzędach państwowych i samorządowych – mówiła Natalia Gebert.
Pytania do polityków
Podobnie jak w innych zespołach, przygotujemy krótką listę (do pięciu) kluczowych pytań, które chcemy zadać kandydatom i kandydatkom w tegorocznych wyborach do parlamentu. Szykujemy się też do jesiennej debaty z politykami.
Być może uda się zorganizować spotkanie i debatę z lokalnymi społecznościami na konkretne tematy ważne w ich regionach.
Kolejne spotkanie zespołu: 20 kwietnia, godz. 17.30.
Wciąż ważne i aktualne
Zgłaszajmy i zachęcajmy do zgłaszania przypadków naruszania praw oraz postulaty i wnioski do RPO w prostym formularzu:
https://bip.brpo.gov.pl/wniosek/index.php?formularz=dla_wnioskodawcy
Wnioski, skargi i postulaty można też zgłaszać w języku ukraińskim:
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-yak-otrimati-dopomogu-ukraina
