Jeszcze we wrześniu ubiegłego roku, Rzecznik Praw Obywatelskich, zwracał się do Ministerstwa Sprawiedliwości, składając uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, ozn. UD281, znajdującego się na stronie Rządowego Centrum Legislacji. (https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12351306) Czas na złożenie uwag wynosił niecałe 14 dni. Wyobraźmy sobie, jak można w tak krótkim czasie rzetelnie przeanalizować projekt mający 125 stron i sformułować ocenę proponowanych zmian.

Nie wątpię, że Biuro Rzecznika ciężko pracowało nad tym dokumentem. Nie zmienia to faktu, że wprowadzanie tak głębokich zmian w kodeksie karnym powinno być poprzedzone możliwie szeroką dyskusją. Chociażby pod patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich. Zarówno przy udziale przedstawicieli zawodów prawnych, jak i społeczeństwa. Które jest podmiotem prawa.

Jak wskazywał RPO ogólną cechą zamierzonej zmiany Kodeksu karnego jest jej nadmierna represyjność.

Nieuchronność kary, obok trafności orzeczonej kary oraz odpowiedniej o niej informacji, decyduje bez wątpienia o skuteczności prewencji generalnej. Dlatego też współcześnie społeczne oddziaływanie kary rozpatruje się przede wszystkim nie z punktu widzenia prewencji generalnej rozumianej jako odstraszanie, lecz z punktu widzenia tzw. pozytywnej prewencji generalnej⁶. Tak pojmowana prewencja akcentuje właśnie elementy nieuchronności, jak też sprawiedliwości kary jako najistotniejsze w kształtowaniu (utwierdzaniu) prawidłowych postaw wobec prawa⁷.

Jakie zmiany, między innymi, są projektowane?

Obniżenie z 15 na 14 lat odpowiedzialności z art. 148 (zabójstwo) § 1, 2. Jak stwierdził RPO: Projektodawca nie uzasadnił w istocie, dlaczego przyjął w projektowanym art. 10 § 2a k.k. inną formułę od przyjętej art. 10 § 2 k.k., która brzmi: „jeśli poprzednie stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne”. Projektodawca zakłada, że czternastoletnia osoba może być sprawcą, wobec którego tylko trwała izolacja zakładzie karnym jest w stanie wpłynąć na jej postawę, bez wykorzystania wcześniej środków adekwatnych dla nieletnich. 

Rezygnacja z kary 25 lat pozbawienia wolności oraz podniesienie górnej granicy kary pozbawienia wolności z 15 lat do 30 lat. Obecnie przepis brzmi: Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 katalog kar pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach. Propozycja: Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 30 lat. Projektodawca nie wykazał potrzeby zaostrzenia kar, w szczególności nie wynika ona z liczby popełnianych przestępstw.

Nie sposób wymienić wszystkich projektowanych zmian. Opinia Rzecznika Praw Obywatelskich liczy 35 stron. Opinia Sądu Najwyższego – 28. Czytamy w niej, że: Należy także zauważyć, że wymierzanie sankcji karnej sprawcy przestępstwa po to, by odstraszyć innych, może rodzić pewne wątpliwość w kontekście konstytucyjnej zasady ochrony godności człowieka (art. 30 Konstytucji RP). Sprawca przestępstwa nie powinien być bowiem traktowany w sposób przedmiotowy, nie może być „środkiem” tudzież „narzędziem” do odstraszania innych potencjalnych sprawców. Jak zauważa się w doktrynie „godność jest immanentną cechą człowieczeństwa i w żaden sposób nie można się jej zrzec ani jej przekreślić. Popełnienie przestępstwa nie anuluje człowieczeństwa, nie dehumanizuje, nie likwiduje godności sprawcy, nie pozbawia podmiotowości, nie wyklucza spod ochrony prawnej. Popełnienie nawet najcięższego przestępstwa nie oznacza <wyjęcia spod prawa>.

Na 40 pozycji w tabeli opublikowanej na stronie Rządowego Centrum Legislacji, oznaczenie „uwaga uwzględniona” ma dwie pozycje. Wydaje się, że jest to znikome.

W opinii przekazanej Senatowi RP RPO wskazuje: Znaczna część zmian przyjętych 7 lipca 2022 r. przez Sejm budzi uzasadnione zastrzeżenia. Wiele z nich nie zawiera bowiem uzasadnienia albo nie zostało popartych jakimikolwiek badaniami naukowymi czy  informacjami statystycznymi. Zaostrzenie polityki karnej nie znajduje  uzasadnienia w świetle policyjnych danych statystycznych. Całkowite zaś uniemożliwienie ubiegania się przez skazanego na dożywocie o warunkowe przedterminowe zwolnienie jest niezgodne z Konstytucją i EKPC.

Zmiany w instytucji tzw. małego świadka  koronnego

Zmiana w przepisach przewiduje dodanie zwrotu „na wniosek prokuratora”, oznacza to przeniesienie takiej decyzji z sądu na prokuratora. Jest to potencjalnie niebezpieczna sytuacja. Ponadto wątpliwa z punktu widzenia art. 10 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 175 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 173 Konstytucji RP.

Propagowanie ideologii nazistowskiej, komunistycznej, faszystowskiej

Uchwalony art. 256 § 1a k.k. stanowi: Tej samej karze podlega, kto publicznie propaguje ideologię nazistowską, komunistyczną, faszystowską lub ideologię nawołującą do użycia przemocy w celu wpływania na życie polityczne lub społeczne.

Czym jest „ideologia nawołująca do użycia przemocy w celu wpływania na życie polityczne lub społeczne”? Tego nie wiemy. Tam, gdzie zapisy prawa są na tyle nieprecyzyjne, że mogą być swobodnie interpretowane, Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił w interesie obywateli.

Jako Miasto Obywatelskie Lubartów dorzuciliśmy swój głos w tym procesie.

Co dalej stanie się z tym aktem prawnym?

Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji oraz Komisja Ustawodawcza, po rozpatrzeniu ustawy na posiedzeniach w dniach 19 lipca i 2 sierpnia 2022 r. zarekomendowała przyjęcie uchwały o treści: Senat, po rozpatrzeniu uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu w dniu 7 lipca 2022 r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, odrzuca tę ustawę.

Czy to jest dobre stanowienie prawa? Zgadzamy się że, ustawę należy w tym kształcie odrzucić w całości. Tak szerokie zmiany wymagają równie szerokiej debaty publicznej.

Przy udziale Rzecznika Praw Obywatelskich.