„Nie może być tak, że ktoś, kto ma większe potrzeby, jest z tego powodu wykluczany” – relacja z debaty diagnostycznej na rzecz społecznego projektu ustawy o mieszkalnictwie wspomaganym dla osób z niepełnosprawnościami, 5-6 września 2024 r.

Anna Duniewicz

– Taki jest właśnie sens działania społeczeństwa obywatelskiego. Nie czekać, aż parlamentarzyści coś zbudują, tylko proponować własne rozwiązania. Bo to wy macie wiedzę, wy wiecie, czego potrzebujecie i jak zbudować prawo. Jesteście nie do zastąpienia. – mówiła Barbara Imiołczyk, przedstawicielka Rzecznika Praw Obywatelskich, podczas inauguracji debaty diagnostycznej w sprawie mieszkalnictwa wspomaganego dla osób z niepełnosprawnościami, która odbyła się 5 i 6 września na Uniwersytecie Warszawskim. Debata pt. „Prawne, instytucjonalne i społeczne uwarunkowania mieszkalnictwa wspomaganego dla osób z niepełnosprawnościami”, współorganizowana przez Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW oraz Stowarzyszenie wspierające Inicjatywę „Nasz Rzecznik” i objęta honorowym patronatem Rzecznik Praw Obywatelskich, była pierwszym etapem prac nad społecznym projektem ustawy o mieszkalnictwie wspomaganym dla osób z niepełnosprawnościami. Jak zapowiedziała podczas wydarzenia pomysłodawczyni debaty reprezentująca inicjatywę społeczną na rzecz ustawy o mieszkalnictwie wspomaganym dla osób z niepełnosprawnościami dr hab. Agnieszka Dudzińska, prace nad projektem będą trwały do czerwca 2025 r.

Po opracowaniu zebranego materiału i opublikowaniu raportu z przeprowadzonych badań zostaną przygotowane założenia do projektu. Poddamy je szerokim, dwuetapowym konsultacjom, z kluczowym udziałem osób z niepełnosprawnościami oraz osób je wspierających. Proponowany projekt ustawy ma być gotowy w połowie przyszłego roku. Tak ambitne tempo prac jest podyktowane pilną potrzebą wypracowania i wprowadzenia systemowych rozwiązań w zakresie mieszkalnictwa wspomaganego z usługami wspierającymi, które zapewniłyby osobom z niepełnosprawnościami, w tym często pomijanej grupie osób z niepełnosprawnościami poznawczymi, realne szanse na możliwie niezależne życie w środowisku lokalnym. Chcemy też przypominać rządzącym, że – jak podkreślała w wystąpieniu otwierającym debatę wiceprezydentka Warszawy Adriana Porowska – niepomaganie kosztuje.

Debatę, w której uczestniczyło łącznie ponad 130 przedstawicieli/lek organizacji pozarządowych, świata nauki, instytucji państwowych, samorządów i podmiotów wspierających naszą inicjatywę, 5 września otworzyli dr hab. Aneta Gawkowska, prof. UW – Dziekan Wydziału Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji oraz dr hab. Bohdan Skrzypczak – Dyrektor Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW. Wśród gości zabierających głos w czasie inauguracji obrad znaleźli się Barbara Imiołczyk – Dyrektorka Centrum Projektów Społecznych Biura RPO, reprezentująca Rzecznika Praw Obywatelskich, Tomasz Maruszewski – wiceprezes Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Andrzej Łosiewicz – zastępca dyrektora w Biurze Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, reprezentujący ministra Łukasza Krasonia, Adriana Porowska – zastępczyni Prezydenta m.st. Warszawy oraz Anna Szymańska – kierowniczka Biura Osób Niepełnosprawnych UW.

Relacja z części otwartej pierwszego dnia debaty:

https://www.youtube.com/watch?v=o8KvenxD2ug

W przeprowadzonych przez pracowników naukowych Uniwersytetu Warszawskiego badaniach fokusowych uczestniczyło ponad siedemdziesięciu praktyków z całej Polski, prowadzących różne formy mieszkalnictwa dla osób z niepełnosprawnościami: mieszkania wspomagane, rodzinne domy pomocy, miejsca całodobowe przy środowiskowych domach samopomocy, centra opiekuńczo-mieszkalne, wspomagane społeczności mieszkaniowe, wspólnoty domowe, a także domy pomocy społecznej. Głównym celem fokusów w ośmiu grupach było określenie realnych przyczyn trudności w rozwoju form pozainstytucjonalnych.

Obrady 6 września, w 12. rocznicę ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, otworzyła dr Monika Wiszyńska-Rakowska, pełnomocniczka Rzecznika Praw Obywatelskich ds. osób z niepełnosprawnościami. Powołując się na Konwencję, mówiła o konieczności wprowadzenia rozwiązaniach mieszkaniowych, które stworzyłyby osobom z niepełnosprawnościami wymagającymi najbardziej intensywnego wsparcia autentyczną możliwość niezależnego życia. – Nie może być tak, że ktoś, kto ma większe potrzeby, jest z tego powodu wykluczany – powiedziała. – A to, że coś jest trudne, nie oznacza, że nie możemy do tego dążyć.

Drugiego dnia moderatorki i moderatorzy przedstawili również wnioski z dyskusji w grupach fokusowych.

Najważniejsze zidentyfikowane problemy i potrzeby:

– Brak stałego finansowania form zamieszkania innych niż domy pomocy społecznej. Inne, kameralne formy, dopasowane do potrzeb mieszkańców, opierają się o tylko o kilkuletnie projekty – dlatego jest ich mało i nie prowadzi się w nich stałego zamieszkania. Brak pewności i stabilności finansowania, okresowość projektów, pilotaże, nie zapewniają trwałości wsparcia i bezpieczeństwa osobom z niepełnosprawnościami korzystającym z usług mieszkaniowych ani podmiotom realizującym te zadania. Potrzebna jest stabilność i pewność finansowego wsparcia.

– Oferta miejsc zamieszkania powinna być dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

– Potrzebne jest orzecznictwo oparte na diagnozie funkcjonalnej, które pozwoliłoby na określenie poziomu wsparcia potrzebnego konkretnej osobie. Obecna, kilkustopniowa skala, jest bardzo nieprecyzyjna.

– Pieniądze na zamieszkanie i wsparcie w miejscu zamieszkania powinny „iść za osobą”.

– Nowy system musi być finansowany z budżetu państwa ale oparty o samorządy, które mogą dalej zlecać zadania organizacjom pozarządowym, albo wykonywać je same. Nie można wykluczać ze wsparcia osób z miejscowości, w których organizacje pozarządowe nie działają.

– Rekrutacja do małych miejsc zamieszkania musi mieć charakter oddolny, lokalny i dobrowolny.

– Brakuje wykwalifikowanych specjalistów, co wynika z niskich wynagrodzeń za pracę z osobami z niepełnosprawnościami. Trzeba to zmienić.

– Osoby o większych potrzebach, np. z tzw. zachowaniami trudnymi, są wykluczane z różnych form mieszkalnictwa, w tym pobytów treningowych. Trzeba stworzyć mechanizmy, które je przed tym obronią.

– Brak indywidualizacji wsparcia, poszanowania podmiotowości, autonomii, prywatności i potrzeby decydowania o własnym życiu przez osoby z niepełnosprawnościami wymagające mieszkaniowego wsparcia.

Obszernym podsumowaniem debaty był poprowadzony przez koordynatorkę Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, Annę Duniewicz, panel dyskusyjny. Rozpoczęła go rozmowa z inicjator(k)ami prac nad społecznym projektem ustawy o mieszkalnictwie wspomaganym: dr hab. Agnieszką Dudzińską (Uniwersytet Warszawski), Romanem Szackim (ruch społeczny Godność i Wsparcie Drogą i Nadzieją, Alicją Loranc (Inicjatywa „Nasz Rzecznik”, ) i Adamem Kompowskim (Porozumienie Autyzm Polska). W ponad dwugodzinnej dyskusji żywo uczestniczyły osoby uczestniczące w grupach fokusowych.

Relacja z drugiego dnia debaty:

Zachęcamy do zaglądania na stronę www.mieszkalnictwowspomagane.pl, na której zamieszczamy aktualne informacje o naszych pracach. Mile widziane są wszelkie uwagi i sugestie, które prosimy przekazywać droga mailową na adresy podane na stronie.

Kanał inicjatywy mieszkaniowej na youtube: