• Rozwiązaniu problemu ubóstwa menstruacyjnego służyłoby zapewnienie darmowych środków higieny osobistej we wszystkich szkołach i placówkach edukacyjnych – wskazuje RPO w piśmie do ministra edukacji i nauki z 13 kwietnia 2023 r. Z badań wynika, że na ich zakup nie stać co dziesiątej dziewczyny w Polsce. Wprowadzenie tematu menstruacji do przestrzeni publicznej sprzyjałoby eliminacji negatywnych stereotypów z nią związanych
• Minister Czarnek odpowiada: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach nie wskazuje wprost obowiązku zapewnienia wyrobów higienicznych dla dziewcząt. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by z subwencji oświatowej finansować wyposażenie szkół/placówek w środki takie, jak podpaski czy tampony, jeśli organ stanowiący JST uzna taki wydatek za zasadny. Dyrektor szkoły/placówki może podjąć decyzję o zakupie takich środków higieny, jeżeli jego zdaniem są niezbędne dla zapewnienia bezpiecznych i  higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki

Przy okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet RPO zwrócił uwagę MEiN na potrzebę zapewnienia dziewczętom równych szans edukacyjnych nie tylko w wymiarze formalnym, na poziomie przepisów prawa, ale przede wszystkim w wymiarze faktycznym. A na realizację prawa do nauki (art. 70 Konstytucji) mogą negatywnie rzutować konsekwencje ubóstwa menstruacyjnego  – rozumianego szeroko, nie tylko jako brak dostępu do jakichkolwiek środków higieny, ale także jako brak środków, które zapewniają miesiączkującym komfort dostosowany do ich potrzeb.

Kwestię podniesiono podczas spotkania RPO z przedstawicielkami Zespołu Praw Kobiet Inicjatywy „Nasz Rzecznik”. Znalazła już wyraz m.in. wystąpieniu do Ministra Finansów co do objęcia stawką podatku VAT 5%  wszystkich artykułów higienicznych stosowanych w czasie menstruacji. Ministerstwo Finansów zapowiedziało, że postulat ten zostanie poddany analizie.

Jak wskazują badania, większość nastolatek doświadcza negatywnych sytuacji związanych z miesiączką, które często wiążą się z rezygnacją z aktywności, w tym udziału w zajęciach lekcyjnych. Ponad połowa ankietowanych dziewcząt nie poszła do szkoły z powodu miesiączki (54%). 1 na 5 dziewcząt (21%) musiała wyjść ze szkoły wcześniej z powodu braku środków higienicznych w czasie miesiączki, a co dziesiąta z tego powodu nie wyszła w ogóle z domu.

Negatywnych konsekwencji niespodziewanego rozpoczęcia miesiączki doświadczyła ponad połowa ankietowanych dziewcząt (54%), ryzyka poplamienia ubrania w miejscu publicznym w czasie okresu, a w związku z tym – zaplamienia mebla, co stało się udziałem – odpowiednio – 56% i 78%.  Nakładać się na to mogą trudności w wyjściu w trakcie lekcji do toalety (36%). Dziewczęta doznają też żartów ze strony kolegów z powodu miesiączki (10%), a nawet są przez nich z tego powodu źle traktowane (3%).

Zmianę tego stanu rzeczy utrudnia silne społeczne tabuizowanie menstruacji, co pilnie wymaga normalizacji dyskursu na ten temat. Istotnym narzędziem może tu być edukacja seksualna uczennic i uczniów, ukazująca rzetelnie nie tylko fizjologiczne przejawy płciowości/seksualności, ale zwracająca także uwagę na ich społeczny kontekst. W przypadku osób miesiączkujących jest to zagadnieniem szczególnie ważne i nadal wrażliwe. Postulat ten mógłby zostać zrealizowany przez odpowiednio zorganizowane i przeprowadzone lekcje wychowania do życia w rodzinie, które aktualnie – w ocenie ankietowanych – nie pozwalają na osiągnięcie wskazywanego standardu edukacyjnego.

W odpowiedzi na postulat RPO minister Przemysław Czarnek napisał m.in.:

„Obecny system finansowania zadań oświatowych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego pozostawia samorządom swobodę w kształtowaniu szczegółowej polityki wydatkowej. W myśl art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 27  października 2017  r. o finansowaniu zadań oświatowych, środki niezbędne do realizacji zadań oświatowych są zagwarantowane w dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Jednym z istotnych dochodów JST są środki otrzymywane z budżetu państwa z tytułu subwencji ogólnej (w tym również jej części oświatowej). Zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego , o przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący JST, według własnego uznania.

Zatem, nic nie stoi na przeszkodzie, by także ze środków pochodzących z subwencji oświatowej finansować wyposażenie szkół/placówek w środki takie jak podpaski czy tampony, jeśli tylko organ stanowiący JST uzna tego rodzaju wydatek za zasadny. Tym  samym, dyrektor szkoły/placówki może podjąć decyzję o zakupie takich środków higieny osobistej, jeżeli jego zdaniem są to środki niezbędne dla zapewnienia bezpiecznych i  higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. Środki finansowe na ten cel powinny zostać wpisane do planu finansowego szkoły.

Należy podkreślić, że nie bez znaczenia w kształtowaniu u dzieci profilaktyki zdrowotnej oraz edukacji w zakresie higieny osobistej mają także sami rodzice. Rodzice wraz z uczniami i nauczycielami tworzą środowisko szkolne, działające na rzecz stałego budowania i doskonalenia warunków nauki, wychowania i opieki. Dla każdego z podmiotów szkoły ustawodawca przewidział możliwość zrzeszania się i wypowiadania w sprawach szkoły. Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe, rada rodziców może występować do dyrektora i innych organów szkoły, organu prowadzącego szkołę oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły, zatem także w sprawie dodatkowego wyposażenia toalet szkolnych.

Rada rodziców nie ma osobowości i zdolności prawnej, ma ona jednak prawo do gromadzenia środków finansowych w oparciu o dobrowolne składki lub inne źródła. Za  zgromadzone środki finansowe rady rodziców można zakupić ponadstandardowe wyposażenie dla szkoły lub środki dydaktyczne (np. tablicę multimedialną czy lepszy sprzęt elektroniczny). Środki rady rodziców mogą bowiem zostać przeznaczone na wspieranie działalności statutowej, tj. celów i zadań szkoły, a nie na jej bieżącą organizację i  elementarne potrzeby dzieci. Tym  zajmuje się organ prowadzący placówkę, który jest zobowiązany do zapewniania warunków działalności szkoły.”

Na stronie BIP RPO pismo RPO Marcina Wiącka do ministra edukacji i nauki z 13 marca 2023 r. i odpowiedź Przemysława Czarnka z 25 kwietnia 2023:

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-menstruacja-darmowe-srodki-higieny-szkoly-mein-odpowiedz

Źródło: BIP RPO

Fot. Grzegorz Krzyżewski BRPO, Różowa skrzyneczka