Rozmawiamy o Manifeście Zdrowia Psychicznego z przedstawiciel(k)ami Departamentu ds. Zdrowia Psychicznego Rzecznika Praw Pacjenta

Anna Duniewicz
  • „Na wyjście na spacer trzeba zasłużyć” – usłyszał pacjent szpitala psychiatrycznego w dużym polskim mieście.
  • Niewerbalny pacjent szpitala psychiatrycznego w spektrum autyzmu nie mógł opisać swoich dolegliwości związanych z ostrym bólem brzucha. Z powodu tzw. „zachowań trudnych”, wywołanych bólem i lękiem, został przypięty pasami. Traumatyczne doświadczenie przypłacił głębokim regresem. Po wyjściu ze szpitala był przerażony, bał się wychodzić z domu. Ostry stan zapalny zdiagnozowano zbyt późno, co mogło skończyć się tragicznie.
  • Po przymusowym podaniu leku spokojny pacjent szpitala psychiatrycznego został wprowadzony na salę. W obecności innych pacjentów założono mu pasy magnetyczne, choć nie było żadnego uzasadnienia do zastosowania unieruchomienia.
  • Rzecznik Praw Pacjenta prosi o zgłaszanie Biuru RPP wszelkich aktów łamania praw osób z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego w placówkach medycznych. RPP może prowadzić postępowania indywidualne lub zbiorowe, szczególnie dotkliwe dla podmiotów, które naruszają prawa pacjenta.
  • Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego nie chroni w dostatecznym stopniu zdrowia osób w kryzysie psychicznym. Często skazuje na całkowity brak wsparcia ludzi nieświadomych swojego stanu. Bywa, że pomoc przychodzi po długich miesiącach, czasem latach. Niestety często jest za późno.
  • Absolutnie kluczowe jest wsparcie osób w kryzysie zdrowia psychicznego w lokalnej społeczności. Szpital psychiatryczny nie może być jedynym rozwiązaniem. Potrzebny jest system wsparcia, który nie czeka na zgłoszenie się osób w kryzysie zdrowia psychicznego, ale sam zauważa takie osoby i ich potrzeby.

 

– to jedne z wielu ważnych spraw poruszonych na spotkaniu zespołu redakcyjnego ds. opracowania Manifestu Zdrowia Psychicznego Inicjatywy „Nasz Rzecznik” z przedstawiciel(k)ami Departamentu ds. Zdrowia Psychicznego Rzecznika Praw Pacjenta, które odbyło się w formule zdalnej 10 lipca. Z ramienia Biura Rzecznika Praw Pacjenta w spotkaniu uczestniczyli: p. Damian Marciniak, Dyrektor Departamentu ds. Zdrowia Psychicznego, p. Elżbieta Bartosiewicz, Zastępczyni Dyrektora Departamentu do spraw Zdrowia Psychicznego oraz p. Romana Dławichowska-Ochej, Ekspertka Departamentu ds. Zdrowia Psychicznego w Biurze RPP. Zespół redakcyjny ds. opracowania Manifestu Zdrowia Psychicznego reprezentowali: inicjator Manifestu, Roman Szacki – koordynator Zespołu Praw Osób z Niepełnosprawnościami Inicjatywy “Nasz Rzecznik” (ruch społeczny Godność i Wsparcie Drogą i Nadzieją); główna redaktorka Manifestu, Hanna Pasterny (Fundacja Wielogłosu i Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS), Magdalena Żebrowska, radczyni prawna i działaczka społeczna na rzecz praw osób w kryzysie zdrowia psychicznego, Edward Bolak (ruch społeczny Godność i Wsparcie Drogą i Nadzieją, Fundacja Wspólnota Nadziei, Porozumienie Autyzm-Polska) oraz Anna Duniewicz, koordynatorka Inicjatywy “Nasz Rzecznik” (Inicjatywa obywatelska “Chcemy całego życia!”), która na początku spotkania opowiedziała o Inicjatywie „Nasz Rzecznik” i pracach nad Manifestem.

We wstępie do dyskusji Roman Szacki przedstawił genezę półtorarocznych prac nad Manifestem, przyświecające mu cele i samorzeczniczy charakter dokumentu.

Tekst Manifestu jest dostępny na stronie:

https://naszrzecznik.pl/manifest-zdrowia-psychicznego-inicjatywy-nasz-rzecznik/

Moderowane przez koordynatorkę Inicjatywy wypowiedzi naszej delegacji podzieliliśmy według czterech działów Manifestu:

  1. Postulaty dotyczące szpitali oraz innych placówek leczących i wspierających osoby w kryzysie zdrowia psychicznego, w tym łamanie praw pacjenta, dostęp do świadczeń medycznych i wsparcia i problem tzw. pacjentów niewspółpracujących (Hanna Pasterny, Edward Bolak)
  2. Postulaty dotyczące zmiany przepisów prawnych (Magdalena Żebrowska, Hanna Pasterny)
  3. Postulaty dotyczące edukacji i zmiany postaw (Hanna Pasterny, Anna Duniewicz)
  4. Postulaty dotyczące wsparcia w społeczności lokalnej osób z doświadczeniem kryzysu psychicznego (Roman Szacki, Edward Bolak).

Pan Dyrektor Marciniak na bieżąco odnosił się do podniesionych przez nas kwestii i postulatów.

Omawiając postulaty dotyczące szpitali oraz innych placówek leczących i wspierających osoby w kryzysie zdrowia psychicznego, podkreślaliśmy konieczność zagwarantowania rzeczywistego dostępu do usług zdrowotnych pacjent(k)om niewspółpracującym z niepełnosprawnościami. System ochrony zdrowia nie dostrzega potrzeb tej grupy pacjentów/tek. Wiele osób z niepełnosprawnościami nie ma żadnych badań od lat, choroby są diagnozowane w bardzo poważnych stadiach. Potrzebne jest opracowanie i wdrożenie  procedur postępowania z pacjent(k)ami niewspółpracującymi i zapewnienie wsparcia przeszkolonego personelu medycznego.

Hanna Pasterny zwróciła uwagę na bezpieczeństwo i komfort pacjentów z konkretnymi potrzebami – od mniejszych sal i tworzenia oddziałów dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, pacjentów głuchych i z autyzmem do konieczności indywidualnego, empatycznego podejścia przeszkolonego personelu medycznego. Tymczasem w polskich szpitalach psychiatrycznych podstawowe potrzeby pacjentów są traktowane jak fanaberia. Zdarza się, że pacjent słyszy, że na wyjście na spacer trzeba zasłużyć – alarmowała Hanna Pasterny.

Dyrektor Marciniak podziękował za szczegółowe opracowanie, zapewniając, że wiele z podniesionych w Manifeście kwestii Biuro Rzecznika Praw Pacjenta już podejmuje. Mimo że nie ma rejonizacji, pacjenci są wciąż odsyłani do najbliższego ośrodka, na co wskazujemy w Manifeście i na co reaguje RPP. Prawdą jest, o czym dobitnie przypominamy w Manifeście, że osoby z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego wciąż doświadczają w Polsce wykluczenia i stygmatyzacji. Ważne jest też przekazywanie osobom w kryzysie i ich bliskim rzetelnych informacji, gdzie i jak się leczyć, a wciąż brakuje tego w systemie; nie ma współdziałania z systemem opieki społecznej. Bliski Biuru RPP jest też nasz postulat wieloaspektowych działań na rzecz higieny zdrowia psychicznego.

Odnosząc się do barier w dostępie do ochrony zdrowia osób w spektrum autyzmu, Edward Bolak wymieniał dalej trudne warunki sensoryczne (czekanie w zatłoczonym korytarzach itp.), ale też bardzo istotne kwestie komunikacji z osobami, które mają w tym obszarze trudności. Zapewnienie dostępności pacjentom z autyzmem, z niepełnosprawnością intelektualną i trudnościami w komunikacji byłoby łatwiejsze, gdyby szpitale oferowały możliwość usługi medycznej w określonym czasie i stosowały proste techniki i metody komunikacji. Zapobiegłoby to sytuacjom, jak ta, gdy niewerbalny pacjent w spektrum autyzmu z ostrym bólem brzucha został z uwagi na „zachowania trudne” przywiązany pasami do łóżka. Po wyjściu ze szpitala mężczyzna był w głębokim regresie. Przerażony, bał się wychodzić z domu.  Ostry stan zapalny zdiagnozowano u niego bardzo późno, co mogło skończyć się tragicznie.

Dyrektor Marciniak zapewnił, że Biuro RPP podejmowało i będzie podejmować działania na rzecz pacjentów niewspółpracujących, szczególnie osób w spektrum autyzmu, także na rzecz  diagnostyki i dostępu do badań. W kwestii zmian prawnych postulaty będą przekazane do odpowiedniego zespołu w Biurze RPP, który zajmuje się rozwiązaniami systemowymi. Należy też pamiętać, że za dostępność świadczeń odpowiada NFZ.

Biuro Rzecznika Praw Pacjenta zajmuje się też problemem siłowego unieruchomienia, prowadząc m.in. postępowania w tym zakresie. – Nie ma zgody na przymus bezpośredni wobec osób z niepełnosprawnościami – zapewnił Dyrektor Marciniak. – Podejmujemy interwencje w zakresie zabezpieczania pacjentów przed wyrwaniem wenflonu itp. Zachęcajmy osoby, które doświadczają przemocy i przymusu bezpośredniego i ich bliskich do zwracania się do Rzecznika Praw Pacjenta z prośbą o interwencję. Możemy jako RPP prowadzić postępowania indywidualne lub zbiorowe, które są dotkliwe dla podmiotów łamiących prawa pacjenta.

Podstawą zastosowania przymusu bezpośredniego nie może być niszczenie mienia – przypominał Dyrektor Marciniak – a tak się wciąż w polskich placówkach medycznych zdarza. Podał też przykład spokojnego człowieka, który  po przymusowym podaniu leku na oddziale psychiatrycznym został odprowadzony na salę, gdzie w obecności innych pacjentów założono mu pasy magnetyczne. – To niedopuszczalne praktyki. – mówił Dyrektor Marciniak. Problemem jest też to, że szpitale często nie dokumentują zastosowania przymusu bezpośredniego. To jest obszar do zmiany w nowelizowanej ustawie o zdrowiu psychicznym.

Dyrektor Marciniak przypomniał też, że Rzecznik Praw Pacjenta opracował standardy przestrzegania praw pacjenta.

Hanna Pasterny poruszyła dalej problem ułatwień w odbywaniu praktyk i staży na oddziałach psychiatrycznych. Dziś od osoby chcącej poprowadzić warsztaty artyterapii wymaga się książeczki sanepidowskiej, co zniechęca wielu specjalistów, którzy mogliby zbogacić ofertę zajęć na oddziałach z korzyścią dla wszystkich.

W kwestii zapewnienia komfortu pracy z pacjentem z trudnościami w przetwarzaniu informacji i niepełnosprawnością intelektualną, Hanna Pasterny postulowała przeznaczenie przez NFZ na wizytę psychiatryczną więcej czasu i środków. Powiedziała też o publikacji Fundacji Wielogłosu „Dostępność psychiatrii dla osób z niepełnosprawnościami. Rekomendacje dla placówek medycznych i propozycje zmian w przepisach”, którą można znaleźć na stronie: http://www.wieloglosu.pl/

Następnie Hanna Pasterny i Magdalena Żebrowska przedstawiły najistotniejsze z perspektywy możliwego wsparcia RPP postulaty dotyczące zmiany przepisów prawnych.

Radczyni prawna Magdalena Żebrowska, prywatnie siostra osoby z diagnozą schizofrenii, alarmowała, że Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego nie chroni w dostatecznym stopniu zdrowia chorego. – Artykuł 29 nie działa – mówiła. – Osoby z anosognozją, czyli brakiem świadomości choroby, są dla systemu wsparcia niewidzialne. Postępowania trwają latami. A w schizofrenii choroba bez leczenia postępuje szybko. Chronione jest życie i zdrowie innej osoby, ale już nie zdrowie osoby dotkniętej chorobą psychiczną. Pomoc przychodzi po długich miesiącach albo latach, zwykle za późno. Dochodzi wtedy do sytuacji, kiedy konieczne jest zastosowanie artykułu 29 z uwagi na zagrożenie życia. Chcemy, żeby osoby w kryzysie zdrowia psychicznego szybko otrzymywały niezbędną pomoc. Dlatego nasz postulat 2.2 brzmi: Zagwarantowanie osobom z zaburzeniami psychicznymi nieświadomym zagrożenia swojego zdrowia i życia dostępu do pilnej pomocy i leczenia na równi z innymi osobami, które są ratowane natychmiast.

Odnosząc się do tego postulatu i wątpliwości RPO Dyrektor Marciniak przyznał, że rozumiejąc przedstawioną argumentację i wagę problemu, rozumie jednocześnie i podziela obawy sygnalizowane przez Biuro RPO. – Jeżeli osoba ma zaburzenia a nie chce się leczyć, dodanie słowa „zdrowie” byłoby przesłanką do przymusowego leczenia. Z jednej strony zrozumiała jest chęć niesienia pomocy człowiekowi, który nie ma świadomości swojej choroby, ale włączenie tego zapisu może dawać pole do nadużyć. Trzeba byłoby taki zapis doprecyzować, by wyeliminować ryzyko nadużyć – podkreślał.

Magdalena Żebrowska zauważyła, że kompromisem jest postulowana w Manifeście obserwacja takiej osoby, która nie powinna trwać dłużej niż 10 dni. Zwróciła też uwagę, że leczenie psychiatryczne powinno mieć gwarantowaną podobną ścieżkę jak leczenie onkologiczne, w tym rzeczywisty dostęp do leczenia środowiskowe po szpitalnym.

W dalszej części dyskusji Dyrektor Marciniak w pełni zgodził się z przedstawionym przez Hannę Pasterny postulatem umożliwienia pacjentowi przebywającemu w szpitalu równoległego korzystania z usług świadczonych przez inną placówkę NFZ. Przypomniał też o apelu RPP do mediów i interwencjach w KRRiT w duchu postulatu 2.16 Manifestu Zdrowia Psychicznego.

Odnosząc się do postulatów dotyczących edukacji i z zmiany postaw, z których większość adresujemy do innych instytucji publicznych, Dyrektor Marciniak zapewnił o wsparciu RPP i przyznał, że wychowanie psychiczne w szkole to bardzo ważny temat. Jednocześnie przypomniał, że za program kierunkach medycznych i psychologicznych odpowiadają inne władze i podmioty. Mamy w Rzeczniku Praw Pacjenta wielkiego sojusznika w walce ze stygmatyzacją osób z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego.

Bardzo bliskie RPP są też postulaty dotyczące wsparcia w społeczności lokalnej osób z doświadczeniem kryzysu psychicznego, wpisujące się w ideę deinstytucjonalizacji. Dyrektor Marciniak zgodził się, że kluczowe jest wsparcie w miejscu zamieszkania, i że potrzebna jest koordynacja i wymiana informacji między instytucjami w interesie pacjenta.

Jednocześnie trzeba pamiętać, że Rzecznik Praw Pacjenta nie jest kompetentny do podejmowania działań od momentu, gdzie kończy się opieka medyczna/ pacjent wychodzi ze szpitala itp. Za koordynacje działań na terenie powiatu odpowiada samorząd, którą to odpowiedzialność wskazuje też Narodowy Program Ochrony Zdrowia. Kontrolę nad wykonaniem zadań przez samorządy sprawuje Ministerstwo Zdrowia.

Centrum Zdrowia Psychicznego ma wpisaną koordynację działań w zakresie pomocy społecznej. W nowym systemie działania opieki środowiskowej RPP ma dotychczas mniej zgłoszeń.

Roman Szacki podkreślił, że wsparcie w miejscu zamieszkania jest absolutnie kluczowe w procesie leczenia i wspierania osób z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego. Należy pamiętać, że wielu z tych osób jest ciężko prosić o wsparcie. – Marzy nam się system wsparcia, który zauważa takie osoby. Nie biernie czeka na zgłoszenie się osób w kryzysie zdrowia psychicznego, ale sam zauważa takie osoby i ich potrzeby – mówił Roman Szacki.

Roman Szacki i Edward Bolak poruszyli też ważny problem mieszkalnictwa dla osób z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego. Potrzebne jest prowadzenie systemowego mieszkalnictwa wspomaganego dla osób dorosłych z zaburzeniami psychicznymi. W XXI wieku nie możemy skazywać takie osoby na bezdomność i regres.

Dyrektor Marciniak zgodził się również z wyrażoną przez Romana Szackiego myślą, że obecnie bez orzeczenia o niepełnosprawności osoba z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego nie otrzyma dostatecznego wsparcia. Potrzebna jest przyjazna reforma orzecznictwa, uwzględniająca specyfikę zaburzeń psychicznych i kryzysów psychicznych.

Bardzo dziękujemy Przedstawiciel(k)om Departamentu Zdrowia Psychicznego Biura Rzecznika Praw Pacjenta za bardzo ważne dla nas spotkanie, za zrozumienie i otwartość na nasze postulaty i zaproszenie do wspólnych działań na rzecz osób z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego. Razem z przedstawicielami Rzecznika Praw Pacjenta apelujemy o zgłaszanie do RPP naruszeń praw pacjenta.

 

Do zobaczenia!