• Bezsilność, złość, rozczarowanie, oburzenie – to główne uczucia osób próbujących od lat wyegzekwować należne dzieciom alimenty
• Ponad milion dzieci pozostaje na utrzymaniu jednego rodzica nie otrzymując alimentów
• Dług alimentacyjny wzrasta codziennie o 1,5 miliona złotych
• Państwo nie może ignorować faktu, że niealimentacja jest społecznie akceptowanym zjawiskiem
• Obowiązkiem państwa jest wspieranie dzieci z rodzin niepełnych i zapewnienie im koniecznych środków do życia
• Państwo nie radzi sobie z dłużnikami alimentacyjnymi i prywatyzuje problem
• Niealimentacja a zjawisko feminizacji biedy

 

24 maja odbyło się spotkanie przedstawicielek Zespołu Praw Kobiet z zastępcą Rzecznika Praw Obywatelskich Valerim Vachevem. Głównymi tematami zaplanowanego z okazji Dnia Matki spotkania było przestępstwo niealimentacji (art. 209 kk) oraz kwestia ZUS i nieprzyznawania zasiłku macierzyńskiego osobom, pomimo opłacania składek i zatrudnienia zgodnego z prawem.

Swoje wystąpienia miały m. in. członkinie Zespołu Praw Kobiet – prezeska Fundacji NieOdkładalni Dominika Chabin oraz dr. Izabela Desperak – akademiczka i socjolożka z Uniwersytetu Łódzkiego.

Na zaproszenie Fundacji Rodzic w Mieście i jej wiceprezeski, członkini Zespołu Praw Kobiet, Karoliny Bury – która była jednocześnie jedną z prelegentek, głos zabrały kolejne osoby eksperckie: Justyna Żukowska-Gołębiewska, prezeska Stowarzyszenia Poprawy Spraw Alimentacyjnych Dla Naszych Dzieci, psycholożka i m. in badaczka; Bogusława Sokalska, przedstawicielka Inicjatywy “Niealimentacja to przemoc”; Joanna Jasiewicz, prawniczka specjalizująca się w prawie pracy i ubezpieczeń społecznych, z wieloletnim, międzynarodowych doświadczeniem oraz Robert Damski, komornik sądowy, wieloletni działacz na rzecz na pomocy kobietom z egzekucją alimentów.

Ze strony Biura RPO udział wzięły osoby: główna koordynatorka ds. współpracy z partnerami społecznymi Adela Gąsiorowska, zastępczyni Dyrektora Zespołu Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego Joanna Jamroziak, naczelniczka wydziału w Zespole Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego Agnieszka Jarzębska, naczelnik Wydziału ds. Legislacyjnych i Ustrojowych w Zespole Prawa Karnego Piotr Zakrzewski oraz naczelnik Wydziału Prawa Rodzinnego w Zespole Prawa Cywilnego Michał Kubalski.

Bogusława Sokalska mówiła o nierównej walce z systemem egzekucji alimentów w Polsce i bardzo potrzebnej pomocy, której matki nie otrzymują. Odczytała kilka z wielu otrzymanych historii kobiet i ich doświadczeń obrazujących bezkarność sprawców przemocy ekonomicznej, nieudolność państwa w egzekwowaniu alimentów od dłużników.

„od 2015 r. ojciec dziecka przebywa za granicą i nie płaci alimentów. Komornik nie chce zajmować się sprawą. Prokuratura zawiesza postępowanie. Dług ponad 150 tys. zł aktualnie”

Justyna Żukowska-Gołębiewska przedstawiła psychospołeczny aspekt zjawiska niealimentacji i zbadane przyczyny jego powszechności w Polsce oraz powody braku skuteczności podejmowanych przez Państwo działań. Zaprezentowała 10 postulatów i zbiór rozwiązań Koalicji Na rzecz Niealimentacji, które zostały przesłane do ministry ds. równości Katarzyny Kotuli, ministerstwa sprawiedliwości oraz ministerstwa rodziny i polityki społecznej. Koalicję tworzą m.in. Stowarzyszenie Poprawy Spraw Alimentacyjnych dla Naszych Dzieci, Stowarzyszenie Samotnych Rodziców, Ruch Obywatelski Rodzice Solo – kontra oraz Inicjatywa “Niealimentacja to Przemoc”.

Dekalog Koalicji na rzecz poprawy spraw alimentacyjnych

1. Likwidacja Funduszu Alimentacyjnego
2. Wprowadzenie waloryzowanych tabel alimentacyjnych
3. Powołanie operatora świadczeń alimentacyjnych
4. Wypłacanie świadczeń bez kryterium dochodowego
5. Alimenty w przypadku stanu wyjątkowego, konfliktu zbrojnego, kataklizmu
6. Alimenty dla dzieci porzucone ekonomicznie
7. Wprowadzenie pakietu rozwiązań egzekucyjnych
8. Ulga podatkowa dla solidnych rodziców
9. Mobilny dozór elektroniczny na wniosek sądu zamiast kary więzienia
10. Działania edukacyjne, kampanie społeczne ukierunkowane na zmianę postaw społecznych i zwiększenie świadomości odnośnie obowiązku płacenia alimentów. Obecnie istnieje powszechna akceptacja uchylania się od realizowania obowiązku alimentacyjnego.

 

Dyskusja o alimentacji to dyskusja o wiarygodności państwa polskiego, konstytucja zapewnia ochronę praw dziecka przed przemocą – niealimentacja jest formą przemocy ekonomicznej

Tak rozpoczął swoje wystąpienie Robert Damski, który przedstawił kwestie niealimentacji z perspektywy pracy komornika sądowego, wskazując m. in. konkretne przykłady zapisów prawnych, które utrudniają egzekucję długu alimentacyjnego i realizacje prawomocnych wyroków sądowych. Jak podkreślił, pomimo wprowadzania pewnych zmian skuteczność egzekucji alimentów od wielu lat nie zmienia się i oscyluje w okolicach 20%. Dobry pomysł dozoru elektronicznego, który miał przeciwdziałać niealimentacji, został zniweczony zapisem wymogu zgody skazanego na taki dozór. Przedstawiony postulat dzielenia egzekwowanej kwoty 50/50 (połowa pieniędzy dla państwa – fundusz alimentacyjny/połowa dla dziecka) spotkał się z aprobatą, co więcej, podkreślono że w imię sprawiedliwości społecznej, w pierwszej kolejności pieniądze powinny w całości przechodzić na dziecko, aż do momentu uregulowania długu wobec dziecka a dopiero potem należałoby zająć się egzekucją na linii dłużnik-państwo.

Izabela Desperak przedstawiła perspektywę socjologiczną zjawiska niealimentacji, która od blisko 50 lat, pomimo zmieniających się warunków społeczno-kulturowych nie ulega zmianie. Podkreśliła, że konieczne jest uświadomienie opinii publicznej, że mamy do czynienia z dyskryminacją rodziców, ze względu na to że są samodzielnymi rodzicami. Wskazała również na zjawisko feminizacji biedy, którego pierwszym i podstawowym czynnikiem jest niepłacenie alimentów. Rodziny monoparentalne (jeden rodzic wychowuje jedno lub więcej dzieci) to w praktyce matki wychowujące samodzielnie dzieci. Niealimentacja to poważne ryzyko, że matka wraz z dziećmi popadną w biedę. Feminizacja ubóstwa jest z kolei istotnym elementem dziedziczenia biedy. Izabela Desperak wskazała, że dla uświadomienia wagi i skali problemu niezbędne jest przeprowadzenia szerokich badań dostarczających konkretne dane ilościowe.

Dominika Chabin opowiedziała o niealimentacji wobec osób zależnych i współmałżonków oraz o problemie z dłużnikami alimentacyjnymi nieosiągającymi dochodów w Polsce, a zarabiającymi zagranicą. Przypomniała również art. 30 Konstytucji RP oraz art 72.

art. 72 Konstytucji RP: „Rzeczpospolita Polska zapewnią ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją”

Część poświęconą niealimentacji zakończyła deklaracja ze strony Valeriego Vacheva powołania/wznowienia zespołu eksperckiego ds. alimentów w odpowiedzi na postulat ze strony Koalicji na rzecz poprawy spraw alimentacyjnych. Taki zespół działał w latach 2016-2020 przy RPO, jako wspólna inicjatywa Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka, jedną z osób eksperckich ówczesnego zespołu był m. in. Robert Damski.

 

Drugim tematem poruszonym podczas spotkania była kwestia ZUS i nieprzyznawania zasiłku macierzyńskiego osobom, pomimo opłacania składek i zatrudnienia zgodnego z prawem. Karolina Bury i Joanna Jasiewicz omówiły problem braku wypłaty świadczeń z ZUS dla matek i kobiet w ciąży, bardzo gorliwie – i z automatu – wszczynanych kontroli ciężarnych przebywających na zwolnieniach lekarskich oraz bezpodstawnego podważania wysokości składki, gdy osoba planuje macierzyństwo. Przedstawiono pokrótce postulaty związane z ochroną osób w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego czy rodzicielskiego. Zastępca RPO zapowiedział ponowne wystąpienie generalnego do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w tej sprawie. Karolina Bury i Joanna Jasiewicz zawnioskowały o spotkanie z przedstawicielem ZUS, Państwowej Inspekcji Pracy oraz MRPiPS, a także ze stroną społeczną, które miałoby dotyczyć praktyk zusowskich skierowanych przeciwko pracującym matkom. Zastępca RPO zadeklarował, że wystąpi o takie spotkanie. Z uwagi na wagę i skalę problemu ustalono, że kolejne spotkanie zespołu w Biurze RPO będzie poświęcone temu właśnie zagadnieniu i wstępnie zaplanowano je na wrzesień tego roku.

Relacja na stronie Biura RPO

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-spotkanie-zespol-praw-kobiet-nasz-rzecznik-maj-2024

Ważne:

Zgłaszajmy i zachęcajmy do zgłaszania przypadków naruszania praw oraz postulaty i wnioski do RPO w prostym formularzu: https://bip.brpo.gov.pl/wniosek/index.php?formularz=dla_wnioskodawcy
lub mailowo na adres biurorzecznika@brpo.gov.pl

Zgłoszenia w języku ukraińskim:
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-yak-otrimati-dopomogu-ukraina