19 września 2023 r. odbyło się spotkanie Zespołu Praw Kobiet Inicjatywy „Nasz Rzecznik” z Zastępcą Rzecznika Praw Obywatelskich Valerim Vachevem. W spotkaniu uczestniczyły również: Adela Gąsiorowska koordynująca współpracę Rzecznika z Inicjatywą, Agnieszka Jarzębska z Zespołu Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, Aleksandra Szczerba z Zespołu do spraw Równego Traktowania, Anna Białek z Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego, Cezary Pachnik z Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego oraz Marta Bartnicka z Zespołu Zastępcy Rzecznika Praw Obywatelskich Valeriego Vacheva.
Ze strony Zespołu Praw Kobiet na spotkanie w siedzibie Biura RPO przybyły: Agnieszka Krzyżak-Pitura (Fundacja “Rodzic w Mieście”), Ewa Krzywaźnia (Inicjatywa “Nasz Rzecznik”) oraz Joanna Gzyra-Iskandar (Koordynatorka Zespołu Praw Kobiet Inicjatywy “Nasz Rzecznik”, OFOP). Online obecna była Anna Duniewicz (Koordynatorka Inicjatywy “Nasz Rzecznik”, Inicjatywa obywatelska “Chcemy całego życia!”), Anna Głogowska-Balcerzak (Uniwersytet Łódzki), Dominika Chabin-Pactwa (Fundacja “Nieodkładalni”), Izabela Desperak (Uniwersytet Łódzki) oraz Natalia Borek (Stowarzyszenie “Pro Civium”).
Podczas spotkania poruszone zostały priorytetowe dla Zespołu tematy:
- dostępność gabinetów ginekologicznych dla osób z niepełnosprawnościami (Anna Duniewicz),
- ZUS i świadczenia dla osób w ciąży i na urlopie macierzyńskim (Agnieszka Krzyżak-Pitura),
- sytuacja kobiet w zakładach karnych w kontekście dostępu do produktów menstruacyjnych (Natalia Borek),
- planowane seminarium dotyczące zmiany definicji zgwałcenia (Anna Głogowska-Balcerzak, Joanna Gzyra-Iskandar),
- opieszałość systemu wobec osób stosujących przemoc w rodzinie (Dominika Chabin-Pactwa).
Na początku spotkania Valeri Vachev przedstawił działania Biura RPO w sprawie dopuszczalności aborcji w sytuacjach zagrożenia zdrowia psychicznego osób w ciąży i jak podkreślił, obie odpowiedzi, zarówno ze strony Ministerstwa Zdrowia, jak i Rzecznika Praw Pacjenta, można określić jako pozytywne – oba podmioty uznają przerwanie ciąży w sytuacji zagrożenia życia z powodu stanu zdrowia psychicznego osób ciężarnych.
Problem faktycznego braku dostępu większości kobiet do znieczulenia podczas porodu jest wciąż przedmiotem działań Rzecznika Praw Obywatelskich. Po skierowanym w sierpniu wystąpieniu RPO w tej sprawie do MZ, BRPO nadal oczekuje odpowiedzi ze strony Ministerstwa, a z uwagi na zmiany personalne i powołanie nowej Ministry Zdrowia Katarzyny Sójki, BRPO wystąpi ponownie z pytaniem o plany i działania resortu w zakresie poprawy dostępu pacjentek do znieczulenia podczas porodu.
aktualizacja:
Valeri Vachev poinformował uczestniczki spotkania o podpisaniu przez RPO Marcina Wiącka wystąpienia do Ministry Zdrowia w sprawie dostępności gabinetów ginekologicznych dla osób z niepełnosprawnościami, które lada moment powinno zostać opublikowane na stronie Biura RPO. Członkinie Zespołu Praw Kobiet przyjęły tę informację z wyraźną radością i podziękowaniem za podjęte działanie.
aktualizacja:
Z uwagi na niezadowalającą odpowiedź Ministra Czarnka na wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie dostępu do bezpłatnych produktów menstruacyjnych w szkołach i placówkach edukacyjnych, BRPO przygotuje kolejne wystąpienie w tej sprawie. Zanim to nastąpi, Valerii Vachev wyraził chęć ponownego spotkania się w sprawie z członkiniami Zespołu Praw Kobiet.
Przedmiotem rozmów była także sytuacja kobiet w Zakładach Karnych w kontekście dostępu do produktów menstruacyjnych, kontaktu z dziećmi osadzonych kobiet – zwłaszcza możliwości spędzania czasu z dziećmi również poza zakładem karnym – oraz faktycznego dostępu do edukacji. Ze strony Zespołu wskazana została potrzeba działań w tym zakresie i obie strony ustaliły, że do BRPO zostaną przesłane materiały dotyczące tego problemu. Złożenie wniosków opisujących sprawę oraz propozycji rozwiązań, pozwoli na podjęcie decyzji ws. działań w tym zakresie i zajęcie się problemem przez odpowiednie zespoły merytoryczne Biura.
Powrócił po raz kolejny bardzo ważny temat seminarium ws. zmiany definicji zgwałcenia. Ze strony Valeriego Vacheva padła obietnica poinformowania o planowanym terminie seminarium w czasie najbliższych dwóch tygodni. Stwierdzając, że temat jest nadal aktualny Valeri Vachev podkreślił, że bardzo mu zależy na tym wydarzeniu, a przesunięcia wynikają li tylko z przyczyn organizacyjnych, zaś samo seminarium będzie odbywało się we współpracy z Inicjatywą “Nasz Rzecznik” oraz OFOP-em.
Dużą część spotkania zajęła kwestia postępowań sprawdzających ZUS-u wobec matek prowadzących działalność gospodarczą. ZUS wstrzymuje zasiłki kobietom przebywającym na L4 z powodu ciąży i na urlopie macierzyńskim. Problem dotyczy zasadniczo dwóch grup kobiet: – prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, – tym, którym podczas ciąży/ urlopu macierzyńskiego zmieniają się warunki zatrudnieniowe. Informacje o wstrzymujących wypłatę należnych świadczeń działaniach ZUS-u docierają od bardzo wielu kobiet. Wstrzymywanie wypłaty należnych zasiłków na czas kontroli jest zachowaniem bezprawnym i nieludzkim. Proceder nasila się w ostatnich latach, a czynności wyjaśniające potrafią trwać długie miesiące, w czasie których kobiety w ciąży lub już po porodzie są pozbawione środków do życia. Stawiane w sytuacji, w której chcąc odzyskać należne im świadczenia, są zmuszone do wejścia na drogę sądową, procesując się z instytucją państwową. Ta ścieżka jest długotrwała, kosztowna, a przez to dostępna tylko dla niewielkiej grupy. Większość kobiet z niej zrezygnuje nie mając zasobów finansowych na pomoc prawniczą, jak i zasobów psychicznych. Ciąża, jak i okres macierzyństwa to czas, w którym kobieta przede wszystkim powinna mieć możliwość skupienia się na sobie i dziecku, dla swojego i dziecka dobra, zamiast na procesach sądowych i zamartwianiu się brakiem należnych (z opłacanych wcześniej składek) środków do życia.
Wszczynanie kontroli przez ZUS na zasadzie “potencjalnego wyłudzenia” jest:
- działaniem nieludzkim – ponieważ skazujące kobiety w szczególnym okresie życia na funkcjonowanie bez środków do życia, z uwagi na niewypłacanie należnych im świadczeń, opłacanych składkami,
- działaniem bezprawnym – w przepisach nie ma ograniczeń jeżeli chodzi o zakładanie 1-os. działalności gospodarczej przez kobiety w ciąży, podobnie w przypadku zatrudnionych już kobiet,
- działaniem stojącym w jawnej sprzeczności z Konstytucją RP, która gwarantuje szczególną ochronę kobiet w ciąży.
Dyskusja zakończyła się obietnicą zajęcia się sprawą po przesłaniu wniosku opisującego problem wraz z informacjami, które pomogą BRPO podjęcie właściwych działań. Po otrzymaniu dokumentacji i zapoznaniu się ze sprawą, jak i z konkretnymi przypadkami BRPO widzi możliwość następujących działań:
- w pierwszej kolejności RPO planuje wystąpienie do ZUS-u z prośbą o udostępnienie danych liczbowych dotyczących postępowań oraz z pytaniem odnośnie istnienia i charakteru kryteriów, dla których postępowania się wszczyna, czy jest to np. kryterium zmiany zatrudnienia – dziś takie statystyki nie są znane (Valeri Vachev),
- przypadkom wstrzymywania wypłaty należnych świadczeń warto będzie się przyjrzeć pod kątem regulacji europejskich w przepisach prawa UE i zasady niedyskryminacji: “każde gorsze traktowanie kobiet, powinno być w świetle przepisów prawa europejskiego traktowane jako dyskryminujące zachowanie. Ciąża i rodzicielstwo nie mogą stanowić przesłanki do gorszego traktowania” (Aleksandra Szczerba),
- po zapoznaniu się z problemem na poziomie bardziej szczegółowym, być może zasadnym będzie wystąpienie o zmiany legislacyjne, np. uściślenie przepisów o wskazanie terminu, w którym ZUS musiałby podjąć decyzję (Agnieszka Jastrzębska).
Kolejną sprawą omawianą w agendzie spotkania była kwestia opieszałości systemu wobec sprawców przemocy w rodzinie. Problem wiąże się bezpośrednio z kwestią starannego wykonywania obowiązków przez policję wobec osób doświadczających przemocy. Praktyka pokazuje, że sam fakt istnienia dobrze opracowanych przepisów w obszarze przeciwdziałania przemocy, nie oznacza, że służą one osobom pokrzywdzonym. Policjantom i policjantkom bardzo często brakuje świadomości i wiedzy na temat tego, czym jest przemoc, co skutkuje brakiem zapewnienia odpowiedniego wsparcia osobom doświadczającym przemocy. Najczęściej sygnalizowane problemy:
- zgłaszanie policji aktów przemocy psychicznej, bardzo często nie jest traktowane jako przemoc, bardzo trudno założyć np. “Niebieską Kartę”,
- podczas przyjmowania zgłoszenia, policja bardzo często nie sporządza notatek i poprzestaje na samym zgłoszeniu, co utrudnia później skazanie sprawcy przemocy,
- brak obowiązkowych badań psychologicznych, na obecność środków odurzających i alkoholu dla sprawcy podczas zgłoszenia,
- kobiety dzwoniące po pomoc na policję, bardzo często nie są traktowane poważnie.
Ponieważ problem może mieć swoje źródła w braku odpowiedniego przeszkolenia, wszystkie uczestniczące osoby zgodziły się co do potrzeby zbadania i zweryfikowania w jakim stopniu osoby pracujące w służbach najczęściej mających kontakt z osobami doświadczającymi przemocy domowej (policja, ochrona zdrowia) są przeszkolone w tej kwestii. BRPO zadeklarowało swoje pełne zaangażowanie w tej sprawie, apelując o zgłaszanie indywidualnych przypadków oraz zgadzając się, że problemem jest również “brak wrażliwości płciowej w przypadkach zgłaszania przemocy domowej” (Agnieszka Szczerba).
Na zakończenie uczestniczki podkreśliły jak bardzo ważnym wydarzeniem będzie planowane seminarium dot. definicji zgwałcenia i zgłosiły, że już na etapie planowania seminarium chęć uczestnictwa zadeklarowało wiele osób eksperckich strony społecznej.
Ważne
- Zgłaszajmy i zachęcajmy osoby i organizacje do zgłaszania wniosków/skarg indywidualnych do Biura RPO w prostym formularzu.
- Wnioski/skargi i postulaty można też zgłaszać w języku ukraińskim.
