- Każda osoba mieszkająca w Polsce powinna mieć dostęp do rzetelnej informacji o stanie środowiska, edukacji ekologicznej, do udziału w postępowaniach dotyczących inwestycji szkodliwych dla środowiska i do skutecznego zaskarżania naruszeń powyższych praw
- W Polsce można praktycznie bezkarnie wylewać ścieki przemysłowe do rzek i w majestacie prawa polować na terenach prywatnych wbrew woli ich właścicieli/lek, w tym na leśnych działkach organizacji ekologicznych
- Absurdem są wysokie kary za brak ważnego biletu komunikacji publicznej w zestawieniu ze śmiesznie niskimi mandatami za blokowanie chodnika osobom na wózkach, ludziom starszym czy matkom z dziećmi
- Setki tysięcy zwierząt stłoczonych na niewielkim obszarze, smród, hałas, infekcje, skażenie gleby, ogromny pobór wody – to społeczne i środowiskowe koszty uciążliwego sąsiedztwa ferm przemysłowych
- Aż 80% hodowców kurcząt i indyków w Polsce stosuje antybiotyki
– te i szereg innych ważnych dla nas spraw i postulatów przedstawiali/łyśmy Zastępcy RPO, Valeriemu Vachevovi i ekspert(k)om Biura RPO podczas hybrydowego spotkania reprezentantów/tek RPO z Zespołem Ochrona Środowiska/Klimat 14 grudnia 2023 r.
Fot. Grzegorz Krzyżewski/BRPO
Ze strony Biura Rzecznika w spotkaniu wzięły/li także udział: naczelniczka Wydziału Podstawowych Praw i Wolności w Zespole Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego Anna Białek, przewodnicząca Zespołu Problemowego do spraw Zrównoważonego Rozwoju i Środowiska przy RPO Małgorzata Żmudka-Wyrwał, Małgorzata Żera z Zespołu Prawa Administracyjnego, Błażej Domagała z Zespołu Prawa Cywilnego oraz główna koordynatorka ds. współpracy z partnerami społecznymi Adela Gąsiorowska, która przedstawiła interwencje Rzecznika Praw Obywatelskich w zgłaszanych przez nas sprawach, sprawy w toku i te, których RPO z różnych przyczyn nie podjął.
Inicjatywę „Nasz Rzecznik” reprezentowały/li: Ewa Dąbrowska (Fundacja ClientEarth), Agnieszka Krzyżak (Fundacja Rodzic w mieście), Justyna Zwolińska (Koalicja Żywa Ziemia), Morgan Janowicz i Bartłomiej Gawrecki (Green Rev Institute), koordynatorka Zespołu Ochrona Środowiska/Klimat Inicjatywy „Nasz Rzecznik” Olga Wojdyńska (Stowarzyszenie Mudita) i moderująca spotkanie koordynatorka Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, Ania Duniewicz.
Otwierając wystąpienia delegacji Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, Ania Duniewicz przedstawiła sztandarowy postulat Zespołu Ochrona Środowiska/Klimat:
Realizacja prawa do dostępu do rzetelnej informacji o stanie środowiska, edukacji ekologicznej, do udziału w postępowaniach dotyczących inwestycji szkodliwych dla środowiska i do skutecznego zaskarżania naruszeń powyższych praw.
Zgodnie z zasadami demokratycznego państwa prawa, zapewnienie wszystkim mieszkańcom i mieszkankom Polski możliwości współdecydowania o politykach ochrony środowiska i klimatu. Konieczne jest zagwarantowanie udziału obywateli i obywatelek w decydowaniu o wykorzystaniu zasobów naturalnych, ochronie tych zasobów przed nadmierną eksploatacją i zanieczyszczeniem, rozwoju form ochrony przyrody, procesach inwestycyjnych znacząco oddziałujących i mogących znacząco oddziaływać na środowisko, i in. Konieczne jest także zapewnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach związanych ze środowiskiem. Ważne i pilne jest przyjęcie przez Parlament ustawy o ochronie klimatu.
Fot. Grzegorz Krzyżewski/BRPO
Dlaczego ten postulat jest tak istotny uzasadniała Ewa Dąbrowska, przedstawicielka Fundacji ClientEarth, Prawnicy dla Ziemi. Podkreślała, że w 2022 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych uznała prawo do czystego powietrza za prawo człowieka. Mówiła też o problemach z implementacją Konwencji z Aarhus oraz o braku możliwości zaskarżania przez organizacje pozarządowe decyzji administracyjnych i aktów prawa miejscowego dotyczących ochrony środowiska. Ewa Dąbrowska zwróciła się do ZRPO z prośbą o czujność i interwencje w sprawie tzw. „Lex knebel”, rządowej nowelizacji ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie. Zaproponowała też udostępnienie Biuru RPO ekspertyz i materiałów opracowanych przez Fundację ClientEarth, które mogłyby być uznane za istotne i przydatne.
Odnosząc się do wystąpienia Ewy Dąbrowskiej, ZRPO Valeri Vachev zapewnił, że Rzecznik będzie w ramach swoich kompetencji uczestniczył w procesie legislacyjnym, jeśli organy prawodawcze podejmą działania na rzecz zmiany tych przepisów, by dostosować je do międzynarodowych standardów. Dr Vachev zachęcił również Zespół do zgłaszania wszelkich przypadków naruszeń obowiązującego prawa.
Następnie głos zabrała prezeska Fundacji Rodzic w mieście, Agnieszka Krzyżak-Pitura, która przedstawiła dwa ważne dla jej organizacji postulaty: przeciwdziałania zanieczyszczeniom powietrza i ochrony praw pieszych. Zanieczyszczenia transportowe naruszają prawo do czystego środowiska i prawo do zdrowia mieszkanek i mieszkańców miast; są szczególnie niebezpieczne dla grup wrażliwych takich jak dzieci i kobiety w ciąży. Absurdem są też nieproporcjonalnie wyższe kary za brak biletu w komunikacji publicznej w porównaniu z niskimi mandatami za nieprawidłowe parkowanie. Agnieszka Krzyżak-Pitura wspominała o niedawnej sesji Rady Miasta Warszawy w sprawie wprowadzenia w stolicy stref czystego transportu, zakłóconej przez przeciwników ekologicznych rozwiązań.
Przedstawiciele i przedstawicielki Biura RPO zapewnili, że przeanalizują przekazane przez Zespół materiały pod kątem możliwości podjęcia przez Rzecznika interwencji w tej sprawie.
Kwestią poruszoną w dalszej części spotkania przez Justynę Zwolińską z Koalicji Żywa Ziemia była ekspansja ferm przemysłowych i problemy dla lokalnej społeczności i środowiska wynikających z ich funkcjonowania ferm. Setki tysięcy zwierząt stłoczonych na niewielkim obszarze, smród, hałas, rozprzestrzenianie się wirusów i patogenów, zanieczyszczenia gleby i wody, ogromny pobór wody – to społeczne i środowiskowe koszty uciążliwego sąsiedztwa ferm przemysłowych. Razi inercja inspektoratów ochrony środowiska, dopuszczanie wadliwych raportów oceny oddziaływania szkodliwych inwestycji na środowisko i dobrostan okolicznych mieszkańców, wydawanie zgód na tworzenie ferm w pobliżu obszarów Natura 2000, brak konsultacji decyzji o pozwoleniu na budowę ferm z lokalną społecznością, zastraszanie protestujących obrońców/czyń środowiska. Dlatego pięć koalicji podjęło współpracę na rzecz wprowadzenia moratorium na budowę ferm przemysłowych.
Problem szkodliwych dla ludzi i środowiska ferm podjęli też przedstawiciele Fundacji Green Rev Institute: Morgan Janowicz i Bartłomiej Gawrecki. Morgan Janowicz mówiła też o prawie do roślinnych, wegańskich posiłków w placówkach edukacyjnych i ochrony zdrowia – działaniach, o które Green Rev zabiega rzeczniczo od dłuższego czasu. To nie tylko działanie na rzecz ochrony środowiska, ale też przeciwdziałania dyskryminacji.
Bartłomiej Gawrecki mocno akcentował prawo do życia w czystym środowisku. Przypominał niepokojące statystyki: Polska zajmuje niechlubne II miejsce w Europie pod względem stosowania antybiotyków w hodowli przemysłowej zwierząt (stosuje je aż 80% hodowców kurcząt i indyków). Społeczności lokalne nie są w wystarczającym stopniu włączane w podejmowanie decyzji o lokalizacji ferm, a organy publiczne nie zawsze realizują ciążące na nich obowiązki związane z kontrolą ich działania.
W odpowiedzi na te wystąpienia, ZRPO poprosił Zespół o zgłaszanie konkretnych przypadków, w których organy publiczne nie wypełniają swoich obowiązków, tak aby Rzecznik mógł podjąć odpowiednie działania. Dr Vachev zapowiedział również podjęcie interwencji w tej sprawie dostępu do roślinnych posiłków w szkołach i szpitalach. Podkreślił przy tym, że takie interwencje są już podejmowane przez RPO w odniesieniu do osób przebywających w zakładach karnych.
Na spotkaniu poruszono też ważne postulaty wspierania energetyki odnawialnej, zwiększenia ochrony prawnej polskich rzek (rzeki jako samoistne dobro prawne) oraz konieczność zmiany prawa łowieckiego i ograniczeniu możliwości polowań, szczególnie na terenach prywatnych. Tematy te będą podnoszone na kolejnych spotkaniach Zespołu z Zastępcą Rzecznika.
Ze względu na dużą liczbę postulatów Zespołu Ochrona Środowiska/Klimat i na ich złożoność dr Valeri Vachev zaproponował comiesięczne spotkania z przedstawiciel(k)ami Zespołu wokół poszczególnych ważnych dla nas spraw.
Podsumowanie spotkania jest dostępne na stronach RPO:
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/spotkanie-zrpo-nasz-rzecznik-srodowisko-klimat
