10 października, w Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego, zespół redakcyjny do spraw opracowania Manifestu zdrowia psychicznego Inicjatywy „Nasz Rzecznik” szlifował ostatnie punkty Manifestu. Oto preambuła obszernego tekstu, który współtworzymy od miesięcy, wzajemnie się edukując i uwrażliwiając.

My, osoby z doświadczeniem kryzysu psychicznego i osoby je wspierające, pracujące wspólnie w ramach obywatelskiej Inicjatywy „Nasz Rzecznik” nad zidentyfikowaniem najpilniejszych potrzeb i sformułowaniem propozycji oczekiwanych przez nas zmian w obszarze ochrony zdrowia psychicznego, zwracamy się do Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Pacjenta, innych instytucji państwowych, a także do mediów, organizacji pozarządowych, kościołów i związków wyznaniowych, o dostrzeżenie problemów, z którymi się borykamy i wsparcie naszych postulatów. 

Osoby doświadczające kryzysu zdrowia psychicznego są w Polsce szczególnie narażone na wykluczenie społeczne, stygmatyzację, dyskryminację i ubóstwo. Pozbawione właściwej opieki zdrowotnej, z utrudnionym dostępem do świadczeń i finansowania na miarę ich potrzeb, a także możliwości wsparcia w lokalnym środowisku, żyją zwykle 15-20 lat krócej niż osoby w dobrej kondycji psychicznej. 

Dla wielu osób kryzys psychiczny był i jest wielkim cierpieniem. Boleśnie odczuwają społeczne napiętnowanie, ostracyzm, niezrozumienie. Wstydzą się swojej choroby. 

Prawa osób w kryzysie zdrowia psychicznego są nagminnie łamane przez przemoc, nadużycia i zaniedbania w szpitalach psychiatrycznych, instytucjach, placówkach wsparcia. Osoby te i ich bliscy częściej niż inni narażeni są na poniżające i protekcjonalne traktowanie. 

Ważne jest fachowe wsparcie psychoterapeutyczne, stworzenie warunków minimalizujących lęk przed leczeniem, zapewnienie pacjentom intymności, budowanie relacji opartych na zaufaniu, tak by osoby w kryzysie chciały podjąć leczenie. Jest to szczególnie istotne w przypadku osób z diagnozą schizofrenii i choroby afektywnej dwubiegunowej, najbardziej narażonych na stygmatyzację i autostygmatyzację. Ważny jest też kontakt z asystentami zdrowienia, którzy dzięki własnemu doświadczeniu kryzysu psychicznego mogą wspierać proces zdrowienia. 

Brakuje systemowego wsparcia: łatwego dostępu do leczenia psychiatrycznego dla dzieci i dorosłych, mieszkań wspomaganych, dostępu do usług wspierających w lokalnym środowisku. Takich usług praktycznie zupełnie pozbawione są osoby z terenów wiejskich. Trudny jest dostęp do rzetelnych informacji, gdzie i w jakim momencie zwrócić się o pomoc. 

Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami kładzie nacisk głównie na bariery architektoniczne. Konieczne jest uwzględnienie specyficznych potrzeb osób z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego. 

Brakuje również edukacji antydyskryminacyjnej. W szkołach i przedszkolach nie ma zajęć z higieny zdrowia psychicznego, w tym kształtowania odporności psychicznej, postaw społecznych, umiejętności reagowania w sytuacjach kryzysowych, zajęć uczących akceptacji i zrozumienia. Zajęcia te powinny być prowadzone przez specjalistów, również ekspertów przez doświadczenie. Powinny też uwzględniać potrzeby i perspektywę młodych ludzi. 

Kryzys zdrowia psychicznego należy traktować jak każdy inny poważny problem zdrowotny. Osoby w kryzysie mają prawo do godnego traktowania w procesie chorowania i zdrowienia. Także ich bliscy muszą otrzymać odpowiednie wsparcie, by skutecznie pomagać i uniknąć problemów ze zdrowiem psychicznym. 

Wszystkich nas w pewnym momencie życia może dotknąć kryzys psychiczny. Statystycznie doświadczy go jedna czwarta Polaków. Wszyscy ponosimy wynikające z tego koszty. 

Depresja i schizofrenia są diagnozowane w coraz młodszym wieku. Z roku na rok rośnie liczba zaburzeń zdrowia psychicznego; problem znacznie nasilił się w pandemii. Statystyki Komendy Głównej Policji pokazują wyraźny wzrost prób samobójczych zarówno w grupie osób dorosłych, jak i wśród dzieci i młodzieży. 

Aby powstrzymać negatywne konsekwencje kryzysów psychicznych, my, osoby ich doświadczające i osoby je wspierające, potrzebujemy wysłuchania naszych głosów i systemowych rozwiązań, opartych na prawach człowieka i dowodach naukowych. 

Diagnoza choroby psychicznej to nie wyrok! Chcemy prowadzić satysfakcjonujące życie osobiste i zawodowe. Potrzebujemy społecznej solidarności, empatii, zrozumienia. Zasługujemy na szacunek i godne traktowanie. Chcemy prawa do całego życia!