8 marca w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich odbyło się spotkanie przedstawicielek Zespołu Praw Kobiet z Zastępcą RPO Valerim Vachevem. Ze strony Biura RPO w spotkaniu uczestniczyła również Główna Koordynatorka ds. Współpracy z Partnerami Społecznymi Adela Gąsiorowska, Główna Specjalistka w Zespole ds. Równego Traktowania Aleksandra Szczerba oraz Naczelnik Wydziału ds. Legislacyjnych i Ustrojowych w Zespole Prawa Karnego Piotr Zakrzewski. Zespół Praw Kobiet reprezentowały stacjonarnie: prelegentki: Joanna Gzyra-Iskandar (koordynatorka Zespołu Praw Kobiet Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, Fundacja Feminoteka), Morgan Janowicz (European Fem Institute, Green Rev Institute) oraz Ewa Krzywaźnia (Inicjatywa Nasz Rzecznik) i Tetiana Nestsiarovich (Fundacja Fundacja DOM tam gdzie TY). Zdalnie w spotkaniu wzięły udział: prelegentka Karolina Kubacka (Biuro Posłanki do Parlamentu Europejskiego dr. Sylwii Spurek), Alina Kula (Fundacja Autonomia), Anna Duniewicz (koordynatorka Inicjatywy “Nasz Rzecznik”, Inicjatywa “Chcemy całego życia!”), Anna Spurek (European Fem Institute, Green Rev Institute), Anna Świątkowska (Fundacja Czas Kobiet), Gabriela Błońska, (Stowarzyszenie Pro Civium – Sekcja Wsparcia Ochrony Praw Kobiet), Izabela Lypiak, (Stowarzyszenie Pro Civium – Sekcja Wsparcia Ochrony Praw Kobiet) Karolina Bury (Fundacja Rodzic w Mieście), Katarzyna Król (Inicjatywa „Chcemy całego życia!”).
Zastępca RPO Valerii Vachev rozpoczął wspomnieniem spotkania Zespołu w Biurze RPO równo rok temu i również z okazji Dnia Kobiet oraz podsumowaniem ostatnich działań Biura z obszaru ochrony praw kobiet. Zastępca RPO ogłosił również, że w dniu 8 marca zostały opublikowane cztery ważne wystąpienia generalne Rzecznika w zgłaszanych przez Inicjatywę i Zespół Praw Kobiet tematach.
Tematami spotkania było przeciwdziałanie cyberprzemocy ze względu na płeć (Morgan Janowicz, Karolina Kubacka) oraz rozwiązania wsparciowe dla osób, które doświadczyły przemocy seksualnej (Joanna Gzyra-Iskandar).
Pierwszą część rozpoczęła prezentacją spotu przygotowanego przez Biuro Poselskie dr. Sylwii Spurek, zbudowanego na treściach prawdziwych (i przemocowych) internetowch komentarzy pod adresem kobiet. Następnie Morgan Janowicz European Fem Institute przedstawiła i omówiła wyniki badań dotyczących cyberprzemocy ze względu na płeć oraz wskazała negatywne skutki społeczno-polityczne tego zjawiska. Z wystąpienia mogłyśmy i mogliśmy dowiedzieć się m. in. że:
- cyberprzemoc doświadczaną przez kobiety należy rozumieć jako formę przemocy ze względu na płeć, zakorzenioną w systemowych nierównościach pomiędzy mężczyznami i kobietami,
- 73% kobiet na świecie doświadczyło przynajmniej jednej formy przemocy w internecie,
- kobiety są 27 razy bardziej narażone na cyberprzemoc niż mężczyźni, którzy są sprawcami takiej przemocy w 61% przypadków,
- 73% dorosłych spotkało się z jakąś formą przemocy online, a ponad 40% było bezpośrednimi ofiarami (badania Amerykańskiego Centrum Badawczego PEW Research z 2014 r. na temat przemocy w internecie),
- w Polsce 1 na 10 osób doświadczyła cyberprzemocy osobiście. A młode kobiety w wieku 18-24 lat doświadczają jej dwukrotnie częściej (Amnesty International),
- najbardziej narażoną grupą są dziewczynki i młode kobiety do 29 roku życia,
- cyberprzemoc jest pierwszą formą przemocy wobec kobiet, która ma charakter transgraniczny,
- cyberprzemoc wpływa na jakość demokracji – narażone na cyberprzemoc kobiety i dziewczyny będą rezygnować z aktywności w sieci, tym samym rezygnując z pełnienia funkcji politycznych,społecznych czy publicznych,
- cyberprzemoc narusza nie tylko wymiar praw poszczególnych jednostek, ale ma także charakter publiczny.
Karolina Kubacka z Biura Posłanki do Parlamentu Europejskiego dr. Sylwii Spurek omówiła natomiast zapisy unijnej dyrektywy w sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, które wprowadza m. in. kryminalizację cyberprzemocy. Warto wspomnieć, że biuro Posłanki Spurek to jedyne polskie biuro poselskie, które brało udział w pracach nad dyrektywą. Szczegółowe zapisy dotyczące cyberprzemocy zawierają artykuły 7-10 dyrektywy antyprzemocowej. Wymienione zostały w nich m. in. takie formy cyberprzemocy jak:
- cyberstalking,
- cybernękanie,
- doxing (doxxing) – naruszanie prywatności poprzez gromadzenie i wykorzystywanie danych zebranych w internecie dotyczących innych osób,
- cyberflashing – wysyłanie niechcianych nagich zdjęć do osób, bez zgody tych osób na otrzymywanie nudesów (cyberflashing jest juz kryminalizowany w prawie brytyjskim https://www.theguardian.com/society/2022/mar/13/new-law-banning-cyberflashing-to-be-included-in-online-safety-bill),
- deepfakes,
- nawoływanie i podżeganie do przemocy lub nienawiści.
Prelegentka podkreśliła, że zjawisko cyberprzemocy ze względu na płeć, będąc nowym zjawiskiem wymaga kryminalizacji w polskim prawie. Odnosząc się do treści unijnej dyrektywy wskazała, które zapisy są bardzo innowacyjne i dlaczego (np. cyberflashing) oraz które przesłanki i jakie klauzule zawarte w zapisach mogą osłabiać skuteczność ochrony kobiet przed cyberprzemocą i z tego powodu należałoby je poddać rewizji. Karolina Kubacka wyraziła również nadzieję na szybkie, skuteczne i rzetelne wdrażanie dyrektywy antyprzemocowej przez państwo polskie cyberprzemoc ze względu na płeć jako nowe zjawisko wymaga kryminalizacji w prawie Treść całej dyrektywy oczekuje teraz na swoje polskie tłumaczenie w Parlamencie Europejskim.
W drugiej części spotkania Joanna Gzyra-Iskandar przedstawiła rekomendacje Fundacji Feminoteka dotyczące zorganizowania systemu wsparcia dla osób, które doświadczyły przemocy seksualnej, w tym przestępstwa zgwałcenia. Takie systemowe wsparcie obecnie nie istnieje. Osoby, które zostały zgwałcone nie wiedzą jakie mają prawa, jaka pomoc im się należy, do kogo mogą się zwrócić i gdzie mogą szukać pomocy. Wśród propozycji rozwiązań znalazły się m. in.:
- Utworzenie wyspecjalizowanych punktów pomocy medycznej – przynajmniej 1 taki punkt na województwo – w miejscu, gdzie już istnieje SOR, oddział ginekologiczny i psychiatryczny
- Rozwiązania zorientowane na zapewnienie poczucia podmiotowości, sprawczości i decyzyjności osobom, które doświadczyły gwałtu w tym m. in. zniesienie wymogu informowania policji przez służby medyczne w przypadkach zgwałceń
Na wzór rozwiązań irlandzkich – wprowadzenie pobierania dowodów medycznych w punktach pomocy przez uprzednio przeszkolony i odpowiednio wyposażony personel medyczny. Ponadto, przechowywanie pobranych dowodów w sprawach dot. zgwałcenia przez określony czas (np. rok) tak, aby osoba mogła bez presji zdecydować co w jej własnej sprawie ma się zadziać dalej – czy chce, żeby w jej sprawie toczone było postępowanie, czy też nie chce. Obecnie nie ma takiego wyboru – w każdym zgłoszonym przypadku zgwałcenia wszczyna się postępowanie – osoba której sprawa dotyczy nie ma tu ani decyzyjności, ani poczucia sprawczości we własnej sprawie. Oddanie decyzyjności osobie, która doświadczyła zgwałcenia jest bardzo ważnym aspektem
- Obowiązkowe szkolenia dla policji odnośnie postępowań z osobami, które doznały przemocy seksualnej, obecnie obowiązujące wytyczne nie są stosowane
- Wdrożenie rozporządzenia odnośnie wytycznych WHO dotyczących traktowania osób dotkniętych przemocą seksualną – wszystkie rekomendacje WHO podkreślają, że należy się skupić na osobie, która doświadczyła przemocy i uwzględnić jej potrzeby.
Po wystąpieniach prelegentek odbyła się dyskusja, a ze strony osób przedstawicielskich Biura RPO padła zapowiedź pochylenia się nad zgłaszanymi sprawami i analizy postulatów.
Kolejne spotkanie Zespołu Praw Kobiet z Zastępcą Rzecznika Praw Obywatelskich zaplanowane jest na 24 maja 2024 r. i będzie poświęcone kwestii realizacji obowiązku alimentacyjnego.
Informacje na stronie Biura RPO: https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/zrpo-spotkanie-zespol-praw-kobiet-nasz-rzecznik-2024
