Spotkanie Zespołu Praw Uchodźców/czyń 20 kwietnia 2023 r.

Anna Duniewicz
  • Polska potrzebuje kompleksowej polityki migracyjnej, zwłaszcza w kontekście wojny w Ukrainie i dramatycznej sytuacji na granicy polsko-białoruskiej
  • Uchodźczyni wojenna z Ukrainy przebywała z dziećmi w Polsce od 24 lutego 2022 r. Otrzymywała od ZUS świadczenie 500+. Wróciła na Ukrainę, zawiadomiła o tym ZUS, zamknęła konto bankowe. Ostatnio jednak otrzymała pismo od ZUS o nienależnym otrzymaniu 500+ za okres dwóch miesięcy. Nie chce walczyć, chce oddać pieniądze. Nie ma jednak technicznie takiej możliwości – ma zamknięte konto bankowe, a z innego konta ZUS wpłaty nie przyjmuje. Nie przyjmie jej także od obcej osoby, która posiada konto w Polsce i chciałaby rodzinie pomoc.
  • Fachowe wsparcie i świetne materiały oferuje osobom uchodźczym z Ukrainy Stowarzyszenie Interwencji Prawnej: https://ukraina.interwencjaprawna.pl/ Niezwykle pomocny jest ogólnopolski portal Mapuj Pomoc: https://mapujpomoc.pl/, w którym osoby uchodźcze z Ukrainy mogą znaleźć różnorodne formy wsparcia oraz najważniejsze porady i wskazówki
  • Wysyłamy do Biura RPO szczegółowo opracowaną koncepcję utworzenia stanowiska Asystenta rodziny uchodźczej

 

Po omówieniu ostatnich interwencji RPO w sprawie zgłaszanych przez Inicjatywę „Nasz Rzecznik” spraw i postulatów, podczas spotkania Zespołu 20 kwietnia uzupełniałyśmy wniosek do RPO z propozycją utworzenia stanowiska asystenta rodziny uchodźczej. Zaproponowana przez Zofię Wojciechowską koncepcja spotkała się z dużym zainteresowaniem Rzecznika Praw Obywatelskich.

Podjęłyśmy też tematy sygnalizowane i zgłoszone do Biura RPO przez Olenę Dekhiar (Centrum Praw Kobiet Warszawa), w tym masowej utraty świadczeń przez osoby uchodźcze z Ukrainy.

W związku z wejściem w życie kolejnej nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, który uciekli w związku z wojną do Polski, Olena Dekhtiar codziennie otrzymuje zapytania dotyczące legalizacji, przekraczania granicy polsko-ukraińskiej, wypłaty świadczeń ZUS oraz kontaktów z Urzędem Skarbowym i Urzędem Pracy. Dostrzega pilną potrzebę zorganizowania we współpracy z Biurem RPO szkoleń prowadzonych przez urzędników  urzędów miast, pracy, ZUS/OPS, Urzędu Skarbowego i Straży Granicznej dla osób wspierających – jak ona – uchodźczynie i uchodźców wojennych z Ukrainy.

Olena Dekhtiar przypomniała też o niewyjaśnionej sytuacji wiz dla obywateli Ukrainy, które osoby te mogą uzyskać bez wyjazdu z Polski. Nie ma pewności co do legalności pobytu osób, które korzystając z usług pośredników otrzymują w Ukrainie wizę w polskim konsulacie, lecz w paszporcie nie mają stempla o przekraczaniu granicy na podstawie wklejonej wizy. Różne oddziały Straży Granicznej odpowiadają na takie zapytania różnie.

Kolejna sprawa dotyczy świadczeń 500+ w przypadku wyjazdów uchodźczyń wojennych z dziećmi do Ukrainy. Olena Dekhtiar przytoczyła przypadek Ukrainek, które przyjechały z dziećmi do Polski po 24 lutego 2022 r. i w ciągu roku pobytu w Polsce jeździły na Ukrainę. Były to krótkie wyjazdy, żaden nie przekraczał 30 dni. W lutym zdecydowały wyjechać z Polski na stale. Po wyjeździe zawiadomiły o tym ZUS i uważały, że sprawa jest zamknięta. Większość pań nawet nie pamięta swoich loginów i hasła do ZUS PUE. Te jednak, które pamiętają, otrzymują teraz pisma z ZUS-u, że ich krótki wyjazd i powrót do Polski nie był odnotowany jako powrót w związku z wojną, i że utraciły status UKR jeszcze latem (o czym wcześniej nie wiedziały, bo co miesiąc otrzymywały 500+). Dowiadują się, że jeżeli nie uregulują tej niezgodności w ciągu 30 dni, mają zwrócić nienależnie pobrane 500+ za wszystkie miesiące od kiedy status był utracony.

Kobiety przebywające już z dziećmi na Ukrainie nie wiedzą, jak uregulować te należności.

– A co mają zrobić Ukrainki, które w ogóle mogą nie zauważyć takiego pisma od ZUS, bo podczas ich pobytu w Polsce nie było u nich żadnych wątpliwości co do nienależnego pobrania świadectwa 500+? – pytała Olena Dekhtiar. – Dla kobiety, która dostała takie pismo i fizycznie przebywa w Polsce, to też kwestia, jak i komu udowodnić, że przebywała w Polsce i nie wiedziała, że utraciła status UKR. Ponadto Urząd Miasta mówi, że to nie do nich trzeba kierować pytania ale do straży granicznej, a straż graniczna odpowiada, że należy zwrócić do Urzędu Miasta i tam ponowić status. – Na granicy przy powrocie do Polski straż graniczna nie sprawdza podstawy wjazdu, nie zaznacza w systemie, że matka z dziećmi wracają jako migranci wojenni, stąd potem takie zamieszanie. – tłumaczyła Olena Dekhtiar.

Sprawa zgłoszona 17 kwietnia, z jaką zgłosiła się do Centrum Praw Kobiet jedna z uchodźczyń wojennych:

Kobieta z dziećmi przebywała w Polsce od 24.02.2022 r. i otrzymywała od ZUS świadczenie 500+. Wróciła na Ukrainę, zawiadomiła o tym ZUS, zamknęła konto bankowe. Ostatnio jednak otrzymała pismo od ZUS o nienależnym otrzymaniu 500+ za okres dwóch miesięcy. Nie chce walczyć, chce oddać pieniądze. Nie ma jednak technicznie takiej możliwości – ma zamknięte konto bankowe, a z innego konta ZUS wpłaty nie przyjmuje. Nie przyjmie jej także od obcej osoby, która posiada konto w Polsce i chciałaby rodzinie pomoc.

Ustaliłyśmy, że Olena Dekhtiar będzie mobilizowała uchodźczynie wojenne do zgłaszania spraw RPO. Każda zgłaszana sprawa otrzymuje sygnaturę, dzięki czemu łatwiej jest potem dopytać w BRPO o status sprawy, na jakiem jest etapie procedowania. Liczba wniosków w danej sprawie pokazuje też skalę problemu i pozwala Rzecznikowi łatwiej się do sprawy odnieść.

O ile zgłaszana sprawa wiz kanadyjskich wydaje się już nie być problemem, najważniejsze pozostają kwestie wypłat 500+ i utraty statusu UKR. Problemem jest też dostęp osób uchodźczych do lekarzy psychiatrów. Sprawa została już zgłoszona Rzecznikowi Praw Pacjenta.

Problemem jest też niedziałający w przypadku dzieci do 13. roku życia profil mObywatel. – Prezydent podpisał zmiany, rodzice mogą dopisać dzieci w swój profil mObywatel, ale technicznie to nie działa i nie wiadomo, jak to zrobić. Dzieci traktowane są jak turyści. Może trzeba zaktualizować aplikację? – zastanawiała się Olena Dekhtiar.

W kwestii szkoleń Anna Romanko ze Stowarzyszenia Mudita doradzała kontakt ze Stowarzyszeniem Interwencji Prawnej, które oferuje fachowe wsparcie i świetne materiały: https://ukraina.interwencjaprawna.pl/ Niezwykle pomocny jest ogólnopolski portal Mapuj Pomoc: https://mapujpomoc.pl/, w którym osoby uchodźcze z Ukrainy mogą znaleźć różnorodne formy wsparcia oraz najważniejsze porady i wskazówki. To także serwis, w którym organizacje oraz instytucje mogą informować o tym, gdzie i w jakim zakresie prowadzą działania pomocowe. Portal jest także cennym narzędziem dla wolontariuszy, pracowników punktów recepcyjnych, informacyjnych i innych osób, które na co dzień mają bezpośredni kontakt z osobami uchodźczymi z Ukrainy.

– A jeśli w jednym urzędzie nie chcą przedłużyć statusu UKR, trzeba udać się do innego urzędu, najlepiej z innego miasta. – radziła Anna Romanko.

Mariia Mentlewiak ze Stowarzyszenia ETHNOS sygnalizowała, że seniorzy z Ukrainy nie otrzymują niezbędnego wsparcia, bo mają ukraińskie emerytury, które są jednak za małe, żeby móc skorzystać z oferty Dziennego Domu Pobytu.

Katarzyna Bednarska (Łódzkie Centrum Wielokulturowe) zwróciła uwagę na rozwiązanie prawne, umożliwiające otrzymanie polskiej emerytury. Warunkiem było przepracowanie w Polsce min. jednego dnia.

 

Pytania do polityków/czek w roku wyborczym:

W kontekście zgłaszania pilnych spraw do Biura RPO i zapytań do kandydatów/tek w roku wyborczym, wróciłyśmy też do postulatów dotyczących sytuacji na granicy polsko-białoruskiej, zgłoszonych przez Natalię Gebert (Fundacja Inicjatywa „Dom Otwarty”) na spotkaniu Zespołu 20 marca:

1) podjęcie działań zmierzających do przeciwdziałania kolejnym śmierciom i zaginięciom na pograniczu;

2) zaprzestanie bezprawnych wywózek, stanowiących nie tylko pogwałcenie prawa polskiego, międzynarodowego i unijnego, ale także bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia osób migrujących;

3) zapewnienie zgodności prawa polskiego ze standardem konstytucyjnym, międzynarodowym i unijnym, w szczególności: uchylenie przepisów Rozporządzenia MSWiA z sierpnia 2021 r. wprowadzających możliwość zawrócenia cudzoziemca do linii granicy państwowej oraz przepisów dotyczących wydawania postanowień o opuszczeniu terytorium RP wprowadzonych nowelizacją ustawy o cudzoziemcach w październiku 2021 r., a także odwrócenie zmian naruszających prawa migrantów i migrantek, wprowadzanych przez projekt nowelizacji ustawy o cudzoziemcach z 26 stycznia 2022 r.;

4) stworzenie godnych i bezpiecznych warunków do zgodnego z prawem ubiegania się o ochronę międzynarodową na granicy polsko-białoruskiej, także poza przejściami.

Zdecydowałyśmy, że wśród kluczowych pytań znajdzie się to dotyczące braku w Polsce polityki migracyjnej. Polska potrzebuje kompleksowej polityki migracyjnej, zwłaszcza w kontekście wojny w Ukrainie i dramatycznej sytuacji na granicy polsko-białoruskiej.

Możliwe pytania:

  • Jakie dobrze zaprojektowana polityka migracyjna powinna zawierać filary/elementy?
  • Dlaczego nie ma w Polsce polityki migracyjnej, która zatrzymałaby i zachęciła dzieci i dorosłe osoby uchodźcze do pozostania w Polsce po zakończeniu wojny? (Trudności z egzaminami dla ukraińskich dzieci, niewykorzystanie specjalistów, np. lekarzy, którzy przyjechali uciekając przed wojną, itp.).

Anna Romanko zwróciła uwagę, że w Europie Zachodniej ogłoszenia o pracę były kierowane do specjalistów z Ukrainy, a w Polsce nie skorzystano z kwalifikacji dobrze wykształconych specjalistów.

– Nostryfikacja dyplomów jest droga i trudna do przeprowadzenia – mówiła Katarzyna Bednarek. – Usprawnienie kwestii nostryfikacji dyplomów i przekwalifikowania zawodowego może być pomysłem na postulat do RPO i pytanie do polityków/czek w roku wyborczym.

Kolejną ważną kwestią jest edukacji dzieci i młodzieży. Jeśli ukraińskie dzieci napiszą słabo egzamin ósmoklasisty z języka polskiego (co jest wymogiem trudnym do spełnienia), nie dostaną się do dobrej szkoły mimo wysokiego potencjału i bardzo dobrych wyników z innych przedmiotów.

Pytanie do kandydatów/tek:

Jaki ma Pan/i pomysł na edukację młodzieży uchodźczej?

Polski i ukraiński system edukacji są nieprzystające, w związku z czym tracimy możliwość wykorzystania potencjału dzieci i młodzieży. Ukraińskie dzieci nie są w stanie wystarczająco dobrze przygotować się do egzaminu ósmoklasisty, w związku z czym trafiają do mniej wymagających szkół średnich.

Zgodziłyśmy się, że zagospodarowanie potencjału osób z Ukrainy jest kluczowe. Być może nawet 60% tych osób zostanie w Polsce. Trzeba wprowadzić te osoby na rynek pracy.

 

Termin kolejnego spotkania Zespołu: 30 maja (wtorek) godz. 17:30-19:00

 

Ważne:

Zgłaszajmy i zachęcajmy do zgłaszania przypadków naruszania praw oraz postulaty i wnioski do RPO w prostym formularzu:

https://bip.brpo.gov.pl/wniosek/index.php?formularz=dla_wnioskodawcy

Wnioski, skargi i postulaty można też zgłaszać w języku ukraińskim:

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-yak-otrimati-dopomogu-ukraina

 

Interwencje i wystąpienia RPO w odpowiedzi na nasze postulaty i sygnalizowane problemy

  • Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Valeri Vachev występuje do przewodniczącego Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przewodniczącej Konferencji Rektorów Uczelni Pedagogicznych oraz przewodniczącego Konferencji Rektorów Zawodowych Szkół Polskich o jak najszersze uwzględnienie treści z zakresu edukacji antydyskryminacyjnej, interwencji kryzysowej, praw dzieci i uczniów z niepełnosprawnościami i specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, edukacji międzykulturowej i wsparcia dzieci i uczniów z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym w programach kształcenia przyszłych pedagogów i nauczycieli. Jest to m.in. odpowiedź na wniosek Marty Szymczyk z Zespołu Edukacja Włączająca. Programy kształcenia pedagogów i nauczycieli powinny uwzględniać wiedzę z zakresu edukacji antydyskryminacyjnej i włączającej, interwencji kryzysowej, zjawiska przemocy oraz sposobów jej przeciwdziałania, a także kompetencji miękkich w zakresie komunikacji i mediacji.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-edukacja-antydyskryminacyjna-nauczyciele-szkolenia?fbclid

  • Rzecznik Praw Obywatelskich apeluje o jak najszybsze zrealizowanie unijnych dyrektyw dotyczących tzw. work-life balance. Postulaty w sprawie dyrektywy work-life balance przekazała RPO aktywna w Zespole Praw Kobiet Fundacja Rodzic w mieście.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rownowaga-miedzy-praca-zyciem-prywatnym-wideo

  • Dziecko w spektrum autyzmu odebrane matce i umieszczone w domu dziecka. Interwencja RPO

Czteroletnie dziecko w spektrum autyzmu, wymagające terapii lekowej i rehabilitacji, zostało umieszczone w domu dziecka, wbrew opiniom lekarskim dotyczącym stanu psychicznego matki. Pełnomocniczka RPO do spraw wdrażania postanowień Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, Monika Wiszyńska-Rakowska, podjęła interwencję w tej sprawie.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/interwencja-dziecko-spektrum-autyzmu-ozn-piecza-zastepcza-potrzeby-odpowiedz

  • Darmowe środki higieny osobistej dla dziewcząt w szkołach – postulat RPO do MEiN

Rozwiązaniu problemu ubóstwa menstruacyjnego służyłoby zapewnienie darmowych środków higieny osobistej we wszystkich szkołach i placówkach edukacyjnych. Na ich zakup nie stać co dziesiątej dziewczyny w Polsce – wynika z badań. Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-menstruacja-darmowe-srodki-higieny-szkoly-mein

  • Interwencja RPO w odpowiedzi na postulat Zespołu Praw Uchodźców/czyń i zgłaszane skargi ws. utraty statusu UKR

Uchodźcy wojenni z Ukrainy skarżą się, że tracą status cudzoziemca UKR, choć nie wyjeżdżali z Polski na dłużej niż 30 dni. Brak statusu UKR wiąże się m.in. z utratą prawa do opieki medycznej świadczeń, czy pomocy społecznej. RPO pisze w tej sprawie do Pełnomocnika Rządu ds. Uchodźców Wojennych z Ukrainy.

https://naszrzecznik.pl/interwencja-rpo-w-odpowiedzi-na-postulat-zespolu-praw-uchodzcow-czyn-i-zglaszane-skargi-ws-utraty-statusu-ukr/

https://naszrzecznik.pl/interwencja-rpo-w-odpowiedzi-na-postulat-zespolu-praw-uchodzcow-czyn-i-zglaszane-skargi-ws-utraty-statusu-ukr/

  • Aplikacja potwierdzająca status uchodźcy z Ukrainy nie dla osób poniżej 13. roku życia

Obywatele Ukrainy poniżej 13. roku życia nie mogą uzyskać dostępu do elektronicznego profilu Diia.pl, który poświadcza tożsamość, status i legalność pobytu użytkownika. Diia.pl to jedyny dokument poświadczający prawo do pobytu w Polsce i fakt objęcia ochroną czasową. Bez niego podróż za granicę jest bardzo utrudniona. Rezygnacja z tradycyjnej formy dokumentu może ponadto sprawiać trudności innym użytkownikom, np. osobom z niepełnosprawnościami i osobom starszym. Marcin Wiącek pisze o problemie do ministra spraw wewnętrznych i administracji Mariusza Kamińskiego.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-mswia-diia-pl-maloletni

  • 31 marca 2023 r. – Międzynarodowy Dzień Widzialności Osób Transpłciowych

– Procedura uzgodnienia płci powinna być sprawna, przejrzysta, ogólnie dostępna, zapewniająca poszanowanie integralności fizycznej osoby transpłciowej oraz jej życia prywatnego, tak by fakt uzgodnienia płci nie był w nich uwidoczniony. W prawie polskim, mimo podejmowanych prób legislacyjnych, postulatów Rzecznika Praw Obywatelskich i nieustającego zaangażowania organizacji społecznych, nie istnieją przepisy regulujące uzgodnienie płci – możemy przeczytać na stronie internetowej RPO.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/31-marca-2023-miedzynarodowy-dzien-widzialnosci-osob-transplciowych

 

Spotkania z RPO

  • Spotkanie Zastępcy RPO, Valeriego Vacheva, z koordynatorką Zespołu Praw Kobiet, Joanną Gzyrą-Iskandar i koordynatorką Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, Anną Duniewicz, w sprawie planu współpracy z Zespołami Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, 28 marca

Valeri Vachev z uznaniem odniósł się do merytoryki spotkania z Zespołem Praw Kobiet 8 marca br. ZRPO zadeklarował chęć comiesięcznych spotkań z przestawiciel(k)ami poszczególnych zespołów Inicjatywy wokół ważnych dla nas spraw i postulatów.

8 maja odbędzie się spotkanie Zespołów Praw Opiekunek/ów i Osób z Niepełnosprawnościami w sprawie projektu świadczenia wspierającego – projekt rządowy wymaga ważnych i pilnych zmian.

  •  „Samorzecznicy u Rzecznika” – spotkanie samorzeczników/czek w spektrum autyzmu z RPO, 31 marca

O trudnych doświadczeniach przemocy mówili samorzecznicy i samorzeczniczki w spektrum autyzmu i ich rodzice podczas spotkania z Rzecznikiem Praw Obywatelskich i przedstawicielkami Biura RPO. Wydarzenie „Samorzecznicy u Rzecznika” zainaugurowało kwietniowe obchody miesiąca wiedzy o autyzmie i współprowadzoną przez Inicjatywę „Nasz Rzecznik” kampanię społeczną „Stop przemocy!#przyjaźniedlaautyzmu” pod honorowym patronatem RPO.

https://naszrzecznik.pl/samorzecznicy-u-rzecznika-spotkanie-samorzecznikow-czek-w-spektrum-autyzmu-z-rpo-31-marca-2023/

 

Szkolenia

  • „Społeczne i psychologiczne aspekty zaginięć. Doświadczenia Fundacji ITAKA” – szkolenie dla pracowników/czek infolinii pomocowych i organizacji z Koalicji Infolinii, 15 marca

https://naszrzecznik.pl/spoleczne-i-psychologiczne-aspekty-zaginiec-szkolenie-fundacji-itaka-15-marca/

  • „Jak złożyć wniosek do RPO” – warsztat dla samorzeczników i samorzeczniczek w spektrum autyzmu, 22 marca

https://naszrzecznik.pl/jak-zlozyc-wniosek-do-rpo-warsztat-dla-samorzecznikow-i-samorzeczniczek-w-spektrum-autyzmu-22-marca-2023/

  • Planowane szkolenie BRPO online 22 maja (poniedziałek) w godz. 10:00-12:00.

„Rzecznik Praw Obywatelskich – podstawy prawne działania, kompetencje, zasady składania wniosków i przykłady podejmowanych interwencji.” Szkolenie poprowadzi adw. Aneta Trzeciak z Wydziału Przyjęć Interesantów Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

 

Kampanie społeczne

  • Trwa współtworzona przez Inicjatywę „Nasz Rzecznik” kampania społeczna, „Stop przemocy! #przyjaźnie dla autyzmu” pod honorowym patronatem RPO.

NIE! dla krzywdzącej punktowej oceny zachowania – Rada Miejska w Łodzi jednogłośnie poparła postulat Zespołu Edukacja Włączająca, uchwalając stanowisko-apel o wprowadzenie oceny opisowej z zachowania w klasach IV-VIII szkół podstawowych dla uczniów żyjących ze spektrum autyzmu, ADHD i ADD. To jeden z postulatów Zespołu Edukacja Włączająca Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, opracowany przez samorzecznika Jana Gawrońskiego i podnoszony podczas kampanii społecznej „Stop przemocy! #przyjaźniedlaautyzmu”. Postulat poparł też Rzecznik Praw Obywatelskich.

https://naszrzecznik.pl/nie-dla-krzywdzacej-oceny-zachowania-rada-miejska-w-lodzi-poparla-postulat-zespolu-edukacja-wlaczajaca/

  • Rzecznik Praw Obywatelskich podjął decyzję o objęciu Honorowym Patronatem obchodów Dnia Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych i Dnia Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną pod hasłem „Empatia się przewija”, które odbędą się 5 maja 2023 roku w Gliwicach, o czym poinformowała podczas spotkania Dominika Chabin-Pactwa z Fundacji NieOdkładalni.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/patronaty-rpo-2023-obchody-godnosc-osoby-z-niepelnosprawnosciami-empatia-sie-przewija

 

12 i 13 czerwca z Inicjatywą „Nasz Rzecznik”, OFOP w Warszawie

  • 12 czerwca: wspólne świętowanie XX-lecia Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych pod hasłem: „Działając razem, możemy więcej!”
  • 13 czerwca: „Nasze prawa, nasze rzecznictwo” – zjazd Inicjatywy „Nasz Rzecznik”